Në këtë shkrim do të diskutojmë rreth konceptit të spiritualitetit, për të cilin dëgjohet të flitet shpesh sa brenda Kishës, aq edhe jashtë saj. Fillimi i shekullit dhe mijëvjeçarit të ri është një rast i mirë për të menduar rreth asaj çka quhet “spiritualitet”, “njeri shpirtëror” dhe “jetë shpirtërore”.
Mendoj se ka ardhur çasti të qartësojmë keqkuptimet dhe keqinterpretimet, që të njohim disi më mirë domethënien e spiritualitetit ortodoks. Që në fillim do të duhet të sqarojmë se do ta mënjanojmë dhe nuk do të merremi fare me përdorimin e këtij termi në shtypin e shkruar, ku “njeri shpirtëror” quhet njeriu i letrave dhe i artit. Ky nocion nuk na intereson në trajtimin e kësaj teme, sepse përbën një përjashtim. Do të flasim rreth spiritualitetit në kuptimin fetar dhe teologjik.
Spiritualiti etik
Trajta më e vjetër e spiritualitetit, e cila i përket një periudhe të kaluar, por që vazhdon të jetë në fuqi edhe në ditët e sotme, megjithëse më pak se në të shkuarën, është ajo që e përcakton spiritualitetin kryesisht si vetëpërmbajtje, ku “spiritualiteti” shihet si përpjekja e njeriut për të përmbajtur vrullet, ndjenjat dhe dëshirat e tij. Kësisoj, sipas qasjes së mësipërme, njeriu që nuk nxehet, që nuk ka dëshira epshore intensive apo që i ka ndrydhur ato, ka të drejtë të quhet “njeri shpirtëror”.
Këtë lloj spiritualiteti do ta quajmë “spiritualitet etik”, për faktin e thjeshtë se e tërë vëmendja përqendrohet tek etika, siç kuptohet ajo me bazë kriteret e jashtme. Me fjalë të tjera, nëse njeriu sillet ashtu siç e kërkon etika – sigurisht këtu kemi një keqkuptim edhe të konceptit të etikës – atëherë e quajmë “njeri shpirtëror”, themi se bën “jetë shpirtërore”. Madje, shpeshherë, këtë bindje e argumentojmë me pasazhe përkatëse biblike, si për shembull: Përderisa apostull Pavli thotë se butësia është fryt i Shpirtit të Shenjtë, atëherë, për këdo që nuk zemërohet, themi se ka Shpirtin e Shenjtë. Dhe nuk është aspak e vështirë për ta kuptuar se sa rreziqe vetëmashtrimi gjenden këtu, sepse nëse kjo mendësi vazhdon gjatë dhe dikush e kalon tërë jetën duke menduar se është “njeri shpirtëror” ngaqë nuk zemërohet për shkak se është i butë, atëherë mund të flasim për një tragjedi të vërtetë; ai rrezikon ta kalojë tërë jetën në një gënjeshtër.
Shfaqja së jashtmi e ndonjë trajte virtyti, nuk mjafton për t’u quajtur “njeri shpirtëror” e për të thënë se ky virtyt është fryt i Shpirtit të Shenjtë. Për këtë na porositi edhe vetë Krishti: “Mos gjykoni nga pamja e jashtme…” (Jn. 7:24). Përveç porosisë së Krishtit, tek “Shkalla” e shën Joan Sinaitit, vërejmë diçka shumë interesante. Në të lexojmë: “Nuk e di se si, por disa njerëz, nga natyra, priren me lehtësi drejt disa virtyteve. Kështu, për disa është shumë e lehtë që të jenë të butë, të përmbajtur apo të kenë durim. Në të kundërt, disa të tjerë e kanë shumë të vështirë këtë gjë. Dhe unë, – vazhdon shenjti, – vlerësoj më shumë ata që luftojnë, edhe pse natyra e tyre i pengon, domethënë ata që luftojnë kundër karakterit të tyre, sepse të parët nuk mundohen fare për t’i fituar ato virtyte, ndërsa të dytët, të cilët i kundërvihen natyrës së tyre, përmbushin atë që thotë Krishti: Mbretëria e qiejve fitohet me përpjekje të mëdha dhe atë e fitojnë ata që përpiqen” (Mt. 11:12). Pra, shfaqja së jashtmi e ndonjë trajte virtyti nuk mjafton për ta quajtur dikë “njeri shpirtëror”.
Trajtën e mësipërme e spiritualitetit e quajtëm “spiritualitet etik”, por mund ta quanim edhe “spiritualitet puritan”. Fjala “puritan” vjen nga fjala latine purus, e cila do të thotë “i pastër” (dikur ka ekzistuar edhe një herezi me këtë emër, herezia e “puritanëve”). Kjo fjalë na çon drejt një aspekti tjetër të kësaj trajte spiritualiteti, ku shpirti i kundërvihet trupit. Njerëzit e kësaj kategorie, “skandalisen” nga trupi njerëzor, i cili ka instinkte dhe dëshira. Ata nuk mund ta imagjinojnë dot se edhe trupi mund të marrë pjesë në jetën shpirtërore. Përfaqësuesi më i shquar i kësaj rrymë, pra i spiritualitetit puritan-etik, ishte Varlami, heretiku i njohur i shekullit të 14-të. I rritur në Itali me një frymë racionale dhe puritane, Varlami, kur erdhi në Lindje, u tmerrua tek dëgjoi se murgjërit e Malit të Shenjtë pranonin shenja të hirit të Perëndisë edhe në trupin e tyre, domethënë se shihnin me anë të syve të trupit dritën e pakrijuar. Dhe ai nisi të shkruajë plot pasion shumë fjalime, në mënyrë që të predikonte e të shpjegonte se asnjë nga pjesët pa arsye të natyrës njerëzore, pra trupi, ndjenjat, dëshirat, nuk mund të merrte pjesë në takimin e njeriut me Perëndinë. Përse, vallë? Sepse çdo gjë pa arsye është e papastër.
Varlamit iu përgjigj shën Grigor Pallamai, teologu i madh i Kishës dhe soditësi i Dritës së pakrijuar. Shën Grigori theksoi se nuk mund të ketë spiritualitet të vërtetë ortodoks nëse lihet jashtë ndonjë nga aspektet e natyrës njerëzore, duke shpjeguar qartazi përmes fjalimeve të tij se cili është spiritualiteti i vërtetë ortodoks, të cilin do ta shohim në vazhdim.
Nuk do të zgjatem më shumë në trajtimin e kësaj trajte spiritualiteti “etik–puritan”, duke qenë se, në thelb, nuk është as spiritualitet i vërtetë, edhe pse, në të vërtetë, në ditët e sotme, ku ky fenomen ka pësuar rënie, shumë fëmijë dhe të rinj ende vazhdojnë të ushqehen me të.
Spiritualiteti psikologjik
Le të shohim një tjetër trajtë spiritualiteti, e cila kërkon më shumë shqyrtim. Bëhet fjalë për atë që do ta quajmë “spiritualiteti psikologjik”. Kjo trajtë i jep përparësi përvojës psikologjike, pra asaj që njeriu përjeton dhe ndjen psikologjikisht, domethënë nëse ajo që ndjen është e bukur, atëherë, nga ana shpirtërore, është në rrugë të mbarë, është afër Perëndisë, ndërsa, po të ndihet keq, ai është larg Perëndisë.
Kjo mendësi, shpesh mbështetet në Dhiatën e Re, ku Krishti e paraqet gëzimin si fryt të një marrëdhënieje të shëndetshme të njeriut me Perëndinë. Në të vërtetë, pranë Perëndisë ka gëzim dhe shenjtorët, të cilët janë banesa të vërteta të Shpitit të Shenjtë, e shfaqën gëzimin e tyre, ndërsa larg Perëndisë ka fatkeqësi. Por, në botë nuk ekziston vetëm gëzimi i vërtetë, ekziston edhe gëzimi “psikologjik”, gëzimi si ndjesi e gënjeshtërt, si vetëmashtrim. Nga ana tjetër, në botë ka fatkeqësi të pakëndshme që vijnë si pasojë e largimit të njeriut nga Perëndia, por ka fatkeqësi të pakëndshme edhe kur Perëndia është shumë afër, kur është pranë njeriut. Për sa i përket kësaj të fundit, është mirë të sjellim në mendje një histori nga libri Jerondikon, ku murgu i lodhur tej mase nga lufta shpirtërore pyet me shumë pasion Krishtin se ku kishte qenë dhe përse e kishte braktisur, si dhe ç’përgjigje i dha Krishti, i cili i tha se kishte qenë pranë tij, duke e forcuar në luftën e tij shpirtërore. Krishti ndodhej pranë murgut, por ky i fundit nuk e kishte kuptuar, nuk e kishte ndierë. Me fjalë të thjeshta, Perëndia, brenda urtësisë së tij, e lejon që shpeshherë të ndihemi keq psikologjikisht, edhe pse gjendemi pranë tij. Kjo gjë është mister. Nuk mund t’i qasemi dot lehtësisht, prandaj le të mbetemi tek ato elementë të kategorisë së dytë të spiritualitetit “psikologjik”, të cilat fillojnë nga gabimet dhe problemet tona.
Do të duhet ta theksojmë se ky lloj spiritualiteti haset njëlloj si në famulli, ashtu edhe në manastire, por edhe në Perëndim, në këtë mori rrymash protestante. Kjo mund të duket disi e çuditshme, por spiritualiteti që jetojmë në famullitë dhe manastiret tona ka diçka të përbashkët me “spiritualitetin” e grupimeve dhe herezive të ndryshme fetare të “Babilonisë bashkëkohore perëndimore”: Që të dy i japin përparësi përvojës psikologjike.
Shembull i një përvoje të tillë psikologjike gjendet tek ajo që dëgjojmë shpesh nga disa të rinj: “Shkoj ndonjëherë në kishë, që të qetësohem”. Kjo qetësi është ndjesi psikologjike. “Po, a është e keqe kjo?” – mund të pyesë dikush. Jo, nuk është. Përkundrazi, është bekim. Megjithatë, është vetëm shkalla e parë, mbi të cilën do të ndërtohet më vonë spiritualiteti i vërtetë. Fatkeqësisht, shumë nga ne mbeten të izoluar në këtë stad të parë. Kësisoj, shpesh takojmë prindër, të cilët ngazëllehen e qetësohen gjatë adhurimit, por sapo kthehen në shtëpi, grinden me fëmijët e tyre, me bashkëshortin/ten etj. Dhe nëse i pyet se përse ndodh kjo, merr këtë përgjigje tipike: “Po ma kanë bërë jetën ferr! Shkoj në kishë, qetësohem, por kur kthehem në shtëpi, vuaj shumë prej tyre!”. Gjatë adhurimit mund të mallëngjehet, por kur kthehet në shtëpi nuk i sheh dot me sy anëtarët e familjes. Ky lloj spiritualiteti është i papjekur. Është spiritualitet fëmijëror. Për më tepër, është një lloj spiritualiteti që nuk ka dashuri, sepse i jepet rëndësi faktit se si ndihet individi dhe jo marrëdhënies së tij me të tjerët. Është një lloj spiritualiteti që nuk do të nguronim ta quanim “egoist”.
Ky spiritualitet mund të haset kudo, jo vetëm në enori, por edhe në një manastir. Shpeshherë, në manastire dëgjojmë frazën: “Kjo gjë më preh, më çlodh”. Pa dyshim, kjo është fjalë e bekuar dhe shpeshherë ka vërtet kuptim, por shumë herë përdoret për të shprehur një nevojë psikologjike që ka njeriu për t’u çlodhur.
Përtej mjedisit tonë kishtar, ky spiritualitet, përmes shfaqjeve dhe karakteristikave konkrete, haset edhe në herezi apo sekte të ndryshme. Për shembull, tek ungjillorët dhe dëshmitarët e Jehovait, të cilët i mirëpresin njerëzit që u afrohen, i ofrojnë atyre diçka pas adhurimit, i japin mundësinë të psalin bashkë me ta, të dëgjojnë një predikim të ndjeshëm, i cili ua ngre peshë shpirtrat etj. Të gjitha këto përbëjnë një lloj spiritualiteti psikologjik që të çlodh, të ngushëllon dhe të frymëzon (shpeshherë frymëzon edhe besimtarin e krishterë ortodoks që merr pjesë në grupime të tilla), dhe, si rrjedhim, njeriu largohet nga atje me ndjesinë e gënjeshtërt se, meqenëse u ndie mirë gjatë gjithë kësaj kohe dhe u qetësua, atëherë u bë banesë e Shpirtit të Shenjtë. Ky është spiritualiteti psikologjik! Pra, është një lloj spiritualiteti që mbështetet mbi ndjenjat.
Për më tepër, ky lloj spiritualiteti ka të bëjë edhe me perceptimin “kozmik” të jetës shpirtërore. Çfarë dua të them këtë? Vitet e fundit, nëpër libraritë amerikane, vërehet një sektor i veçantë, i cili quhet “Spiritualiteti”. Ky sektor përcaktohet me kritere të pastra psikologjike dhe dallohet nga sektori “Feja – Religjioni”, ku dikush mund të gjejë libra më teologjikë. Spiritualiteti që nënkupton sektori “Spiritualiteti” përshkruhet me terma psikologjikë dhe jo fetarë. Prandaj, në botën perëndimore, të shkojë dikush në kishë, të bëjë lutjet e përcaktuara, të studiojë Shkrimin e Shenjtë bashkë me të tjerët dhe të kreshmojë (nëse bashkësia i tij fetare e parashikon një gjë të tillë), është shprehje fetarie dhe jo spiritualiteti. Spiritualitet, sipas perceptimit të këtyre librarive amerikane, konsiderohet meditimi rreth hyjnores dhe mallëngjimi prej përsiatjeve të veta, që njeriut t’i krijohet ndjesia se e do të afërmin. Kështu, spiritualiteti shkëputet nga fetaria zyrtare e kishës dhe fiton karakterin e një përvoje individuale psikologjike. Nuk ka lidhje me Shpirtin e Shenjtë, por përdor fjalën “shpirt”, në mënyrë të gabuar.
Në këtë lloj spiritualiteti, sado e çuditshme të duket, bota perëndimore përfshin edhe atë që quajmë “zgjerimi i vetëdijes”. Ky term përshkruan atë që fillon të ndiejë, të shohë dhe të dëgjojë gjëra që nuk i dëgjon apo sheh zakonisht, atë që ka një fushë të gjerë përvoje. Zakonisht, ky zgjerim i vetëdijes, realizohet përmes meditimit ose me anë të teknikave që hasen në disa grupime (kulte) fetare të rrezikshme. Disa studiues, këtë “zgjerim të vetëdijes” e përshijnë brenda “spiritualitetit”, sepse, siç argumentojnë ata, përmes këtij zgjerimi njeriu vjen në kontakt me tërë gjithësinë, me të vërtetën dhe harmoninë e botës.
U referohemi këtyre elementëve pak të vështira të këtij fenomeni amerikan, sepse pas dhjetë apo njëzet viteve, ky fenomen, siç ndodh përherë, do të vijë edhe në vendin tonë. Dhe atëherë, kur të shohim një shumicë termash dhe librash të këtij lloj “spiritualiteti”, ndoshta, me dhimbje, do të vëmë re se famullitë dhe manastiret e kanë parapërgatitur terrenin prej kohësh për futjen dhe lulëzimin e tij. Pra, duke i bërë të krishterët ortodoksë të mendojnë vetëm psikologjikisht, duke futur brenda Kishës një spiritualitet psikologjik, që në thelb është kozmik, atëherë kur fenomeni në fjalë të vijë në vendin tonë, ai do të na duket familjar, do ta përqafojmë menjëherë, madje, deri në një farë shkalle, mund të braktisim Kishën për hir të tij.
Le ta mbyllim këtë parantezë paksa të vështirë që hapën dhe le të kthehemi tek një çështje thelbësore për llojin e dytë të spiritualitetit, të cilin e quajtën “spiritualitet psikologjik” dhe “egoist”. Tani, këtij përcaktimi do t’i shtojmë edhe diçka tjetër: Ky është një spiritualitet që interesohet vetëm për forcën individuale të njeriut dhe nuk do t’ia dijë fare për të afërtin e tij. Përveç përvojës që njeriu të ndjehet mirë, ky “spiritualitet”, në formën më të egër, interesohet kryesisht për të fituar fuqi individuale. Si kuptohet kjo? Nga një mendësi konkrete, domethënë kur njeriu kërkon të ketë dhuratat e Shpirtit të Shenjtë. Le ta shpjegojmë pak më shumë.
Në literaturën e krishterë ortodokse qarkullon një bibliografi e pasur me jetëshkrime shenjtorësh. Kështu, të krishterët lexojnë për arritjet e mrekullueshme që përshkruhen nëpër sinaksarë të ndryshëm dhe besimtarët, kryesisht të rinjtë apo ata që janë fillestarë në jetën shpirtërore, fillojnë dalëngadalë t’i kenë zili. Mendojnë se sa mirë do të ishte sikur të kishin virtytet e aksh shenjtori apo dhuratat e tij. Dhe pak nga pak, pa e kuptuar, futemi në logjikën e etjes për pushtet. Nëse do të kishim mundësi të shihnim në pavetëdijen e shumë të krishterëve ortodoksë, domethënë të vërenim se çfarë është ajo që dëshirojnë në të vërtetë ata që mbajnë tërë kohës në duar libra asketikë. Ndoshta atje do të shihnim të njëjtën dëshirë që kishte edhe Niçja për praninë e një Mbinjeriu, por të veshur me mantel shpirtëror. Arsyetimi i tyre, thellë brenda shpirtit të tyre, në mënyrë të pavetëdijshme, është ky: “Si mund të bëhem i pushtetshëm, duke fituar dhuratat e Shpirtit të Shenjtë? Cili do të m’i japë, përderisa nuk mundem t’i fitoj dot vetë brenda rutinës së jetës së përditshme? Kisha! Pra, le të shkoj në Kishë, në mënyrë që përmes Mistereve të fitoj pushtetin e dhuratave”. Me fjalë të tjera, Kisha bëhet mjet për arritjen e një qëllimi. Dhe ky qëllim është fitimi i pushtetit nëpërmjet fuqisë së Perëndisë. Por, ky është shtrembërim i plotë i teologjisë ortodokse…
Arsyetimi ortodoks është krejt i ndryshëm: “Cili është qëllimi përfundimtar i të krishterit? Të hyj realisht në Kishë, të kishërohem, domethënë të hyj në një shoqëri dashurie me të tjerët. Si do ta arrij këtë? Përmes asketizmit”. Kështu, asketizmi bëhet mjet për të arritur qëllimin, i cili është shoqëria e dashurisë brenda në Kishë. Nëse dikush nuk mendon kështu, nëse nuk arsyeton kështu, atëherë do të ndeshet me ngjarje të frikshme. Shpeshherë, Kisha mundohet nga njerëz që e kthejnë atë në një mjet për të arritur qëllimin e tyre, të përmbushin synimet e tyre personale dhe të fitojnë ndjesinë e gënjeshtërt të të qenit “njeri shpirtëror”.
Në këtë kategori të dytë të spiritualitetit bën pjesë edhe mendimi që të thotë: “Shkoj në Kishë që të shërohem”. Ky mendim dëgjohet shpesh dhe rreth tij janë shkruar edhe shumë libra. Por, në bërthamën të këtij mendimi ekziston nevoja për ta kthyer Kishën në një mjet, përderisa qëllimi është shërimi dhe jo kishërimi, domethënë shoqëria e dashurisë. Ai që ka këtë bindje, vjen në Kishë që të shërohet individualisht dhe jo që të kërkojë “vëllezërit dhe motrat e tij”, siç thoshte shën Kozmai i Kolkondasit. Nëse dikush shkon në Kishë për të kërkuar vëllezërit, atëherë do të gjejë edhe shërimin. Por nëse shkon për të kërkuar shërimin, atëherë do të përdorë të tjerët si mjete për shërimin e tij, shërim i cili është i dyshimtë. Si rrjedhim, brenda në Kishë ka përparësi marrëdhënia jonë me sivëllezërit. Jo më kot, një atë niptik, shën Varsanufi, thotë: “O Zot, bashkë me mua, në Mbretërinë tënde, merr edhe bijtë e mi shpirtërorë, në të kundërt mos më merr as mua”. Por dikush mund të thotë: “I marrë është ky? Nuk e shqetëson fakti se mund të jetojë përjetësisht në ferr?”. Në të vërtetë, nuk e shqetëson, sepse digjet nga dashuria për vëllezërit e tij dhe dëshiron të jetë bashkë me ta. Kjo është eklisiologjia ortodokse dhe etërit niptikë janë kryesisht eklisiologjikë, i japin përparësi Kishës, në kundërshtim me ne sot që kemi si kriter kryesor vigjilencën niptike, por të shkëputur nga Kisha. Kisha na shpëton jo si një trup abstrakt apo si një përpjekje individuale, por si bashkësi vëllezërish që janë në një marrëdhënie të vërtetë me njëri-tjetrin. Dhe cila është bashkësia jonë më e afërt kishtare? Së pari, familja, më pas, famullia. Nëse brenda familjes nuk arrijmë ta shohim tjetrin si bekim, atëherë një gjë të tillë nuk kemi për ta bërë as në famulli.
Në mbyllje të kësaj çështjeje do të doja të theksoja se kjo formë e dytë e spiritualitetit është pjellë e formës së parë, domethënë e spiritualitetit “etik–puritan”, sepse lind si reagim ndaj saj. Dhe kjo shpjegohet kështu: Spiritualiteti i krishterimit perëndimor, për shekuj me radhë, nga Mesjeta e deri më sot, ishte spiritualitet i formës së parë, spiritualitet “etik–puritan”, domethënë mbështetej mbi elementë të jashtëm, tek mënyra e sjelljes. Por, kur njeriu bashkëkohor u çlirua nga zinxhirët e krishterimit perëndimor këto dhjetëvjeçarët e fundit, i dha më tepër rëndësi asaj që dikur e kishte mohuar, anës psikologjike. Pra, mbi ndjenjat dhe dëshirat, ai ndërtoi spiritualitetin e dytë, si kundërshtim të të parit. Megjithatë, që të dyja këto forma spiritualiteti gjenden në një drejtim të gabuar. Edhe pse njëra i kundërvihet tjetrës, përsëri që të dyja shkojnë në të njëjtin drejtim.
Spiritualiteti ortodoks
Në perspektivën ortodokse, spiritualiteti ka karakter ontologjik. Çfarë do të thotë kjo? Do të thotë që ka të bëjë me njeriun në tërësi, që asgjë e tij të mos mbetet jashtë rrugëtimit drejt Perëndisë, as ndjenjat, as dëshirat, as trupi i tij, që gjithçka e njeriut të pranohet me dashuri dhe ngrohtësi, duke parë brenda tyre vulën e dashurisë së urtësisë së Perëndisë. Në perspektivën ortodokse, spiritualiteti e veçon njeriun nga mëkati dhe sheh në të bekimin e përkujdesjes krijuese të Perëndisë.
Fatkeqësisht, ne izolohemi brenda një aspekti të ekzistencës sonë dhe për këtë arsye e kemi të vështirë ta kuptojmë spiritualitetin ortodoks. I riu, që bën jetë tepër liberale, izolohet brenda trupit të tij. Prindi, që e përjeton spiritualitetin vetëm psikologjikisht, izolohet brenda ndjenjave të tij. Së fundi, ai që dëshiron të fitojë dhurata, që të jetë i fuqishëm (gjoja i fuqishëm në Perëndinë, por, në të vërtetë, në mënyrë egoiste), izolohet brenda dëshirave të tij. Kur spiritualitetit tonë i mungon aspekti ontologjik i perspektivës ortodokse, atëherë rreziku i izolimit ekziston kudo.
Një tjetër karakteristikë e spiritualitetit ortodoks është që ai bëhet i mundur vetëm nëpërmjet Shpirtit të Shenjtë. Kjo do të thotë se njeriu përpiqet me anë të “ushtrimit praktik të virtyteve”, siç thonë shenjtorët, por ai e di mirë se ky nuk është fundi i udhëtimit, në mënyrë që, edhe sikur të fitojë ndonjë virtyt, të mos mburret. I krishteri, që ka pranuar spiritualitetin ortodoks, kujton fjalët e shën Serafimit të Sarovit: “Qëllimi i jetës nuk janë virtytet, por fitimi i Shpirtit të Shenjtë”. Mirëpo, çasti kur do të vijë Shpirti i Shenjtë mbi dikë i përket gjykimit të Perëndisë. Pra, është dhuratë prej së larti.
Shpeshherë, ne e harrojmë që hiri vjen prej së larti dhe ndeshim shumë fenomene të çuditshme gjatë jetës sonë: hasim njerëz që mundohen çdo ditë në betejën e ashpër të virtyteve, por ndihen keq, sepse nuk japin fryte shpirtërore dhe nuk janë në marrëdhënie të vërtetë me Perëndinë dhe, kësisoj, i pushton zilia dhe inati kur shohin tjetrin të bëhet i denjë për hirin e Perëndisë, edhe pse ai është përpjekur më pak se ata. Ne, të krishterët, veçanërisht ne që kemi qenë pranë Kishës që në vogëli, priremi të imitojmë vëllanë e madh të shëmbëlltyrës së Djalit Plangprishës, duke menduar kështu: “Pse Perëndia kënaqet më shumë nga i afërti ynë, i cili për shumë vite nuk ishte afër tij dhe është përpjekur shumë më pak se ne?”. Përgjigja e thjeshtë ndaj kësaj pyetjeje është kjo: “Nuk e di. Ndoshta ngaqë kështu e gjykon Perëndia që sheh në thellësi të shpirtit të çdo njeriu”. Por, ekziston edhe një përgjigje tjetër, e cila përbën karakteristikën e tretë të spiritualitetit ortodoks: Dashuria.
Dikur, thuhet në librin Jerondikon, një murg i shkujdesur arriti në fund të jetës së tij dhe etërit e manastirit u mblodhën që të luteshin për të. Por, ata u çuditën tej mase, sepse e panë të qetë dhe e pyetën: “Duke qenë se tërë jetën ke qenë i shkujdesur dhe nuk i ke përmbushur detyrimet e tua murgjërore ashtu si ne, pse je kaq i qetë?”. “Më falni etër, – u përgjigj ai, – jam i qetë, sepse nuk kam gjykuar kurrë njeri”. Përgjigja, pra, se përse Perëndia u zbulohet disa njerëzve që kanë bërë më pak përpjekje shpirtërore se të tjerët është se në brendësi të shpirtit të tyre ka dashuri.
Një murg i moshuar agjiorit u thoshte vëllezërve të një manastiri: “Mos më thoni sa metani bëni apo sa kreshmoni. Por më thoni sa jeni në gjendje të kuptoni dhimbjen e ndonjë prej pelegrinëve, se sa jeni në gjendje t’ia lehtësoni dhimbjen dhe t’i tregoni rrugën drejt Perëndisë”. Kriteri i këtij murgu të moshuar ishte dashuria. Dashuria, thonë etërit, është i vetmi virtyt që do të na shoqërojë edhe në Mbretërinë e Perëndisë, atëherë kur të shohim Perëndinë ballë për ballë, ku nuk do të nevojitet më asnjë virtyt tjetër – as besimi, as durimi, as përmbajtja… “Dashuria nuk shteron kurrë…” (I Kor. 13:8), është e përjetshme. Dhe kjo përjetësi ka të bëjë me faktin se dashuria është thelbi i Mbretërisë së Perëndisë.
Dikush mund të pyesë veten: “Po mirë, as asketizmi nuk do të na hyjë në punë? Ç’do të bëhet me asketizmin, për të cilin kemi lexuar libra pafund?”. Asketizmi ekziston derisa të bëhemi të aftë të dashurojmë. Dhe asketizmi më i vështirë është dashuria për të afërtin. Por, jemi kaq egoistë dhe narcizistë, saqë nuk mund të kemi dashuri për personin që kemi pranë. Për këtë arsye, asketizmi do të duhet të nisë nga gjërat e vogla dhe të përditshme, për shembull, nga heqja dorë prej disa ushqimeve. Por qëllimi përfundimtar është dashuria ndaj të afërtit, dashuria ndaj atij që ndodhet përballë nesh, ashtu siç është, jo ashtu do të donim të ishte. Të duash të afërtin dhe ta bësh të ndihet se si njeri është shumë i vyer, përbën thelbin e dashurisë dhe formën më të vështirë të asketizmit.
Si rrjedhim, në spiritualitetin ortodoks, kriteri nuk është as gjendja kataniktike, as çlirimi nga materia, as veçimi nga të tjerët, as lotët në vetvete, por dashuria. Por të gjitha këto i shërbejnë dashurisë. Le ta qartësojmë këtë me një shembull: Dikush, përmes adhurimit të Kishës ose gjatë lutjes së tij të mbrëmjes, mund të kuptojë se sa mëkatar i madh është dhe të pendohet. Ky është një bekim, një dhuratë nga Perëndia. Por kjo dhuratë nuk u dha për t’u ndaluar aty. Ai nuk mund të presë nga vetja që të jetojë vazhdimisht në këtë pendim, që spiritualiteti i tij të kufizohet vetëm tek lutja dhe adhurimi. Por duhet të kuptojë se ky pendim shërben për ta çuar drejt dashurisë për të afërtin, sepse, si mund ta duash të afërtin nëse nuk ndërgjegjësohesh për gjendjen tënde të mjerueshme, nëse nuk largohesh prej vetëmashtrimit se gjoja qëndron më lart se tjetri? Ja, pra, pse nevojitet pendimi: Të na ndihmojë të shkojmë drejt dashurisë.
Shqip: Stefan Zhupa
