Skizma e Madhe
Në mes të shekullit të njëmbëdhjetë një debat madhor lindi ndërmjet Konstandinopojës dhe Romës. Shkaku i konfliktit në atë kohë ishte ndalimi i praktikave liturgjike greke në Italinë e Jugut nga papa dhe ndalimi i praktikave latine në Lindje nga patriku i Konstandinopojës. Në 1053 papa dërgoi delegatë në Konstandinopojë në një përpjekje për të restauruar kungimin ndërmjet Kishave. Mihal Cerularius, Patriku i Konstandinopojës, s’pranoi t’i takonte delegatët e papës sepse ai mendoi se ata ishin të motivuar politikisht. Në 16 korrik 1054, Kardinali Humbert, kryesuesi i delegacionit papal u lodh nga pritja. Ai ishte i acaruar nga mungesa e respektit që u tregua ndaj ambasadorëve romanë, kështu që ai vendosi një dokument të anathemës dhe çkishëroi (aplikuar vetëm tek “patriku Mihal Cerularius dhe ata që janë në simpati me atë”) në altarin e katedrales së Shën Sofisë. Në të njëjtën kohë, kardinali u tregua shumë i kujdesshëm, duke e lavdëruar Konstandinopojën si “qyteti tepër orthodhoks”.
Arsyet zyrtare të anatemës së Humbertit dhe çkishërimit të Cerularius-it ishin: heqja e Filioque-s nga Besorja; praktika e klerit të martuar dhe gabime liturgjike. Patriku Mihal Cerularius iu përgjigj veprimit të Humbertit duke çkishëruar “të gjithë ata që ishin përgjegjës” për incidentin e 16 korrikut. Ai bëri një listë të gjatë të abuzimeve latine, kryesisht, për praktikat e ndryshme liturgjike të tilla, si përdorimi i bukës pa maja për eukaristinë. Ndonëse Kardinal Humberti veproi vetëm kundër personit të patrikut dhe simpatizuesve të tij, dhe, ndonëse patriku reagoi vetëm kundër vetë Humbertit, përpjekja për të restauruar unitetin ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit, në 1054, përfundoi në skizëm ndërmjet dy kishave që vazhdon akoma edhe sot. U bënë disa veprime ripajtimi, të tilla, si heqja simbolike e “anatemave të 1054” nga Papa Pavli VI dhe Patriku Athinagora i në 1966, por më kot.
Papati
Mesi i shekullit të njëmbëdhjetë pa, gjithashtu, fillimin e një lëvizjeje të fuqishme reformuese, duke patur në qendër papatin. Shpesh, kjo lëvizje quhet Reforma Grigoriane, me emrin e mbështetësit të saj më të famshëm, Papa Grigorit VII (1073-1085) ose Hildebrand. Lëvizja kërkoi të vendoste pavarësinë e Kishës prej çdo autoriteti shekullor. Gjatë procesit, ajo i shtriu shumë pretendimet e papatit. Kjo e bëri të vështirë çdo ripajtim me Lindjen. Për shembull, në 1089, si pjesë e një përpjekje për të rivendosur lidhje të mira ndërmjet Kishave, Lindja i kërkoi Papës Urban II një pohim të besimit. Ai e kundërshoi ta bënte meqë një bërje e tillë do të supozonte se peshkopi i Romës mund të gjykohej në Kishë nga një tjetër. Kështu, ndonëse Patriku Nikolla III i Konstandinopojës (1084-1111) tha: “Le ta pohoj Papa besimin orthodhoks dhe ai do të jetë i pari,” kjo nuk ndodhi më në histori.
Kryqëzatat
Në kohën e kryqëzatës së parë në 1095, pozicioni i drejtimit të papës në shoqërinë perëndimore ishte i vendosur mirë. Përfundimisht ishin kryqëzatat ato që e vulosën skizmën ndërmjet kishave. Kryqtarët e morën Jerusalemin në 1099, i përzunë myslimanët dhe vendosën një hierarki latine në vend të rregullit kishtar lokal ekzistues.
Rusia Kieviane
Në Rusinë Kieviane në shekullin e njëmbëdhjetë besimi i ri i krishterë po lulëzonte. Shën Andoni (v. 1051) themeloi manastirin e guvave në Kiev, Lavrën Kievo-Peçerskaja. Shën Theodosi (v. 1074), shenjti i saj më i madh, u quajt “themeluesi i murgërisë ruse”. Shën Theodosi ndoqi shembullin e Krishtit të përunjur të Ungjillit në një formë ungjillore të jetës shpirtërore. Kjo formë njihet si kenoticizmi rus, që do të thotë një jetë përunjësie vetë-zbrazëse dhe dashurie për vëllezërit (Shih Filipianët 2:6). Manastiri Kievian i Guvave ishte qendër e dashurisë së krishterë dhe e interesimit social, si edhe e një pune dhe ndriçimi shpirtëror dhe intelektual.
Borisi dhe Glebi
Ndër shenjtorët e Kievit numërohen edhe vëllezërit Boris dhe Gleb, të cilët ishin bijtë e Shën Vladimirit. Ata nuk pranuan të luftonin kundër vëllait të tyre Sviatopolk në një luftë për pushtet mbas vdekjes së atit të tyre. Ndërsa e dinin se nuk kishte shpresë për ta fituar betejën, dy vellëzërit më të vegjël refuzuan të luftonin që të shpëtonin jetët e pasuesve të tyre besnikë që do të dënoheshin me siguri, nëse ata do të luftonin. Si “pësues të mosrezistencës” Shën Borisi dhe Shën Glebi ishin të parët që u kanonizuan nga Kisha ruse në 1020. Ata u lavdëruan – jo si martirë të pacifizmit të krishterë – por si ata që dhanë jetën e tyre që të tjerët të mund të jetojnë.
Veprat Teologjike
Gjatë kësaj periudhe Theofilakti i Bullgarisë në Lindje po shkruante komentarët voluminozë mbi shkrimet e shenjta. Anselmi i Kantërbërit (v. 1109) në Perëndim po prodhonte fjalimet e tij teologjikë më me influencë që përmbanin të ashtuquajturën “provë ontologjike” për ekzistencën e Perëndisë, një mbrojtje të doktrinës së Filioque-s, dhe të ashtuquajturën “teori të satisfaksionit” të shlyerjes së fajit, në të cilën mbrohej pikëpamja se vdekja e Krishtit në kryq ishte flijimi i përshatshëm i nevojshëm për të shlyer drejtësinë dhe zemërimin e Perëndisë Atë.
Perëndimi
Shekulli i njëmbëdhjetë dëshmoi në perëndim reformat Cisterciane të urdhërit benediktin (të njohur tani si “trapistët”). Përfaqësuesi më i madh i kësaj lëvizje, Bernardi i Klervosë (Bernard de Clairvaux), ishte një teolog asket dhe mistik dhe një aktivist i Kishës. Ai predikoi kryqëzatat dhe luftoi me Abelardin, autorin e famshëm të Sic et Non. Edhe lëvizja Karthuziane e murgërisë heremite filloi në këtë kohë.
