Rilindja Kulturore
Në Lindje, në shekullin e dhjetë, pati një vazhdim të përgjithshëm të rilindjes kulturore të shekullit të nëntë. U mblodhën shkrimet e Etërve të Kishës dhe për herë të parë, Shën Simeon Metafrasti kodifikoi Jetët e Shenjtorëve të Kishës. Pati, gjithashtu, një gjallërim të interesit për antikitetin pagan nga njerëz të tillë, si: Mihal Pselus dhe Joan Italos, “helenizimi” ekstrem i të cilëve i çoi në konflikt me Kishën. Në 960, Shën Athanasi i Malit Athos (v. 1000) themeloi Lavrën e Madhe dhe hapi kështu rrugën e zhvillimit të republikës së madhe murgërore të Malit të Shenjtë. Shën Simeon Teologu i Ri (v. 1022) shkroi traktatet e tij me influencë rreth banimit të Shpirtit të Shenjtë tek të krishterët.
Kisha dhe Shteti
Shekulli i dhjetë pa, gjithashtu, rritjen e ndërdepërtimit të aspekteve kishtare dhe cilivile në shoqërinë bizantine. Kisha mori kontroll më të madh në çështje të tilla, si: martesa dhe familja. Për shembull, një bekim i Kishës – rregulluar nga ligji kanonik orthodhoks – filloi të kërkohej nëse martesa do të njihej si e vlefshme nga autoritetet civile. Në të njëjtën kohë, Kishës i duhej të ishte më e interesuar me caktimin e “kërkesave minimum” se sa kishte qenë më parë. Kjo mund të shihet në të ashtuquajturën “konflikt për martesën e katërt”, që shpërtheu në 925 kur Patriku i Konstandinopojës Nikolla Mistikos refuzoi të lejonte perandorin Leo VI të martohej për herë të katërt, duke sjellë kështu në ligjin kanonik orthodhoks ndalimin e rreptë të martesës së katërt për cilindo, në asnjë rast. Teologjia e Kishës për martesën e mban monogaminë si standartin e saj: një bashkim i një burri dhe e një gruaje, e cila nuk prishet as nga vdekja. Rimartesa, edhe e atyre që kanë mbetur të ve, nuk pajtohet me këtë standart, edhe kur ajo mund të pranohej si një lejim ndaj dobësisë njerëzore. Megjithatë, me “konfliktin e martesës së katërt”, vëmendja filloi të fokusohej në minimumin – nga ku vjen nocioni i gabuar, se Kisha Orthodhokse “lejon” tre martesa për besimtarët e saj.
Bullgaria
Cari Boris i Bullgarisë, i cili u pagëzua në 869 me perandorin Mikaeli III i Konstandinopojës si nun, u kthye përfundimisht nga Roma në Konstandinopojë dhe, në shekullin e dhjetë Kisha e tij u vendos fort në Liturgjinë Lindore Bizantine. Veçanërisht, nën birin e tij, Car Simeonin, Bullgaria ishte një shtet i fuqishëm dhe lulëzoi një kulturë bullgaro-bizantine. Megjithatë, nga fundi i këtij shekulli, u përhap herezia e bogomilëve – një sekt dualistik dhe spiritualistik i traditës Manikease.
Vladimiri i Kievit
Në 988, shtetasit e Principatës Kieviane u pagëzuan në lumin Dnjepër nën drejtimin e Princit të Madh Vladimir, duke filluar kështu historinë e Kishës Orthodhokse në Ukrainë dhe Rusi. Vladimiri e mori besimin e krishterë nga Konstandinopoja, duke u pagëzuar atje me perandorin Vasil si nun. Ekziston një legjendë se legatët e Vladimirit nuk mundën të gjenin një besim më të bukur se ai bizantin. Gjithashtu, është e njohur mirë se princi Kievian e pa të volitshme politikisht dhe ekonomikisht të martohej me princeshën bizantine Ana, dhe ta rreshtonte principatën e tij me perandorinë Konstandinopolitane. Mbas pagëzimit të tij Vladimiri përjetoi një kthim të vërtetë shpirtëror. Ai bëri gjithçka të vendoste parimet e krishtera në mbretërinë e tij dhe t’i ndriçonte shtetasit e tij me besimin orthodhoks. Për veprat e tij personale dhe zyrtare të drejtësisë, si një princ i krishterë i kohës së tij, Vladimiri është kanonizuar si shenjtor i Kishës. Gjyshja e tij, princesha e madhe Ollga, e cila ishte kthyer para tij dhe që me sa duket ndikoi në veprimet dhe vendimet e tij, është kanonizuar gjithashtu si shenjtore.
Zhvillimi Liturgjik
Liturgjikisht festa Mbrojtja e Virgjëreshës Mari erdhi nga shekulli i dhjetë. Shën Andrea i Marrë për Krishtin (v. 956) pa një vizion të Hyjlindëses Mari (Theotokos) duke ndërmjetuar para Perëndisë dhe duke e mbrojtur popullin besimtar të Konstandinopojës me vellon e saj (omoforion-mbrojtje) gjatë kohës së një sulmi nga paganët sllavë. Ironikisht, festa Mbrojtja e Hyjlindëses Mari, e cila është shkëputur nga rrënjët e saj historike dhe tani kremtohet, kryesisht si festa e pranisë së Marisë në mes të Kishës, është mbajtur si një festë popullore, pothuaj vetëm nga Kishat sllave.
Perëndimi
Në mbarim të shekullit të nëntë Perëndimi hyri në një nga periudhat më të errëta të historisë së tij. Valë të reja të invazioneve e shkatërruan sigurinë relative të perandorisë së krijuar nga Karli Madh (Sharlemanji). Kisha pësoi shumë nga sundimi i zotërve laikë. Megjithatë, ishte edhe fillimi i një lëvizjeje reformimi, që buroi nga Manastiri i Klynit (Cluny) në Francë.
