Kisha në Rusi
Në fund të viteve pesëdhjetë dhe në fillim të viteve gjashtëdhjetë, shteti sovjetik filloi ta persekutonte përsëri Kishën Orthodhokse në Rusi. Nuk pati pastrime të dhunshme si në epokën staliniane, por persekutimet e reja erdhën në formën e masave “administrative” me baza të supozuara ligjore. Pati mbyllje të shkollave dhe kishave – nga 22.000 kisha të hapura në 1960 në 7.000 në 1964. Kishte, gjithashtu taksa të rënda dhe rregjistrim të shtrënguar të klerikëve. Dënime të ashpra u dhanë kundër kishtarëve për “krime” të lehta ose jo-ekzistuese. Në 1961, dekrete të reja qeveritare e kufizuan shumë pushtetin e priftërinjëve të enorive, duke i dhënë të gjithë autoritetin ligjor dhe administrativ të kishës, këshillave laike, “njëzet anëtarëve” të kërkuar nga ligji sovjetik për formimin e një korporate lokale, me të drejtat për të përdorur ndërtesën e kishës për adhurim. Priftërinjtë u reduktuan thjesht, si funksionarë liturgjik, të zhveshur nga përfshirja zyrtare në jetën e kishave të tyre. Këto masa “administrative” ishin një përpjekje për të shkatërruar besimin fetar, i cili, sipas doktrinës marksiste, duhej të kishte patur prej kohe një vdekje natyrale në BRSS. Propaganda ateiste zyrtare e periudhës pati një shqetësim të madh për praninë e vazhdueshme të fesë në vend.
Apeli i Njerëzve të Kishës
Meqenëse anëtarët udhëheqës të hierarkisë së Kishës Ruse heshtën dhe ishin pasivë përballë persekutimit të ri të Kishës nga shteti, u ngritën zëra proteste nga anëtarët e Kishës. Thirrjet më të fuqishme për veprim të drejtë dhe të duhur që ka të bëjë me Kishën, erdhën nga Krypeshkopi Jermogen i Kalugas dhe nga priftërinjtë Nikolai Eshliman dhe Gleb Jakunin. Këta folës të hapur në emër të të drejtave të Kishës Ruse – bazuar në ligjet sovjetike si edhe në statutet e Kishës Orthodhokse Ruse të shpallura në sinodet e saj të 1945 – dërguan letra të hapura kritike si ndaj zyrtarëve kishtarë, ashtu edhe ndaj atyre shtetëror në dhjetor të vitit 1965. Ata, së bashku me një numër kolegësh më pak të njohur, u zhveshën nga pozicionet e tyre kishtare. Akoma edhe sot, në Kishën Ruse, vazhdon shqetësimi ndërmjet klerikëve dhe laikëve për reforma, për udhëheqje të fortë dhe trajtim të drejtë.
Pasternaku dhe Solzhenicin
Përveç kishtarëve, edhe njerëz nga fushat akademike dhe letrare bënë thirrje në emër të besimit dhe të lirisë në Rusi. Në këtë numër përfshihen: Boris Pasternak (v. 1960) dhe Aleksandër Solzhenicin, të dy fitues të Çmimit Nobel, shkrimtarë dhe besimtarë të krishterë. Solzhenici i drejtoi, në 1972, patrikut Pimen të famshmen Letër të Kreshmës. Kjo letër ishte jashtëzakonisht kritike për politikën dhe veprimet e Kishës Ruse përballë kontrollit shtetëror. Ajo tërhoqi një vëmendje të madhe ndërkombëtare dhe shkaktoi shumë debate brenda Kishës Ruse. Por nuk pati ndonjë përgjigje zyrtare nga Patriarkana e Moskës.
Patriku Pimen
Me vdekjen e patrikut Aleksei në 1970, Kryepeshkop Pimen Izvekov u zgjodh si primat i Kishës Ruse në sinodin e saj në 1971. I njëjti sinod konfirmoi zyrtarisht dekretet administrative të 1961, kaq të kundërshtuara nga priftërinjtë e enorive. Patriku Pimen, i cili i ka bërë vizita patriarkanave të tjera qysh prej zgjedhjes së tij, ka qenë i heshtur ndaj kritikave të drejtuara udhëheqjes kishtare në Rusi dhe ka vazhduar politikën e bashkëpunimit me autoritetet sovjetike të Sergjit dhe të Alekseit para tij.
Autonomia Japoneze
Ndërmjet akteve të fundit të patrikut Aleksei, në 1970, ishte deklarimi zyrtar nga Patriarkana e Moskës i autonomisë së Kishës Orthodhokse në Japoni. Peshkop Vladimir Nagoski, i lindur-amerikan, primati i Kishës Japoneze, që ishte i lidhur me Mitropolinë Amerikane qysh prej Luftës II Botërore, u bë Mitropolit i Tokios kur Kisha u bë krejtësisht vetë-qeverisëse. Patriarkana e Moskës rezervoi të drejtën për të miratuar zgjedhjen e primatit japonez dhe të merrte pjesë në shugurimin e tij. Në të gjitha drejtimet e tjera, Kisha e Japonisë është krejtësisht e pavarur. Në kohën e autonomisë japoneze, themeluesi i Kishës në Japoni, Kryepeshkop Nikolai Kasatkin, u kanonizua shenjt nga Kisha Ruse. Në vitin 1972, Mitropoliti Vladimir u kthye në Shtetet e Bashkuara kur mitropoliti vendas Theodos Nagashima e zëvendësoi atë si primat i Kishës.
Zhvillimi i Mitropolisë
Vitet pesëdhjetë dhe gjashtëdhjetë në Mitropolinë Amerikane ishin vite të vështira. Problemet e kësaj periudhe ishin vështirësitë e brendshme të lindura nga zhvillimet teologjike dhe shpirtërore të Kishës dhe nga dëshira për një jetë kishtare më të përshtashme. Pati një etje për reforma administrative dhe liturgjike që mori në përgjithësi, formën e luftës kleriko-laike rreth të drejtave dhe privilegjeve përkatëse. Megjithatë, nga fundi i viteve gjashtëdhjetë u arrit një konsensus ndërmjet shumicës së klerit dhe popullit në Kishë për zbatimin e adhurimit të duhur liturgjik, të rregullit administrativ dhe zhvillimit shpirtëror në mitropolinë. Në këtë kohë shkollat teologjike ishin të ngritura mirë. Seminari i Shën Tikonit ishte zhvilluar në mënyrë të konsiderueshme. Ai i Shën Vladimirit kishte marrë një numër profesorësh të famshëm evropianë – N. Arseniev, A. Bogolepov, G. Fedotov, At G. Florovski, S. Verhovskoi, At A. Shmeman, At J. Mejendorf (Meyendorff) – dhe në 1967, mori të drejtën nga Shteti i Nju Jorkut për dhënien e diplomës universitare dhe atë të masterit në teologji.
Mitropoliti Irenei
Mitropolit Leonti vdiq në maj të 1965. Në këshillin e dymbëdhjetë të Mitropolisë Amerikane, asamblea emëroi Krypeshkop Irenei Bekish, administratori aktual, dhe Peshkopin Vladimir Nagoski të Kishës Japoneze, si kandidatë për detyrën e mitropolitit dhe asnjë nga kandidatët nuk mori dy të tretat e votave në votimin e parë. Kryepeshkop Irenei u zgjodh më pas nga Sinodi i Peshkopëve për të zëvendësuar Mitropolitin Leonti. Mitropoliti Irenei i drejtoi menjëherë një letër primatëve të të gjitha Kishave Autoqefale për zgjedhjen e tij, duke i kërkuar një diskutim urgjent rreth situatës së ngatërruar të Orthodhoksisë në Amerikë. Thirrja e tij në këtë kohë kaloi pa përgjigje. Kërkesa e tij bërë patrikëve për një audiencë për të diskutuar rreth Kishës në Amerikë u refuzua.
Mitropoliti Irenei kryesoi këshillin e trembëdhjetë të Mitropolisë Amerikane, në 1967, kur po rriteshin ndjenjat për ta shpallur mitropolinë si Kisha Orthodhokse vetë-qeverisëse në Amerikë pa kërkuar ndihmën apo njohjen e ndonjë patriarkane përtej detrave. Ndonëse nuk u mor ndonjë veprim zyrtar, një “votim jo zyrtar” i këshillit tregoi se shumica dërrmuese e delegatëve ishin gati ta hiqnin emrin ruse nga Kisha dhe të vazhdonin zyrtarisht si një Kishë në dhe për Amerikën.
Autoqefalia Amerikane
Në fund të viteve gjashtëdhjetë bisedime jozyrtare filluan ndërmjet përfaqësuesve të Patriarkanës së Moskës dhe atyre të Mitropolisë Amerikane, zakonisht në takimet ekumenike, rreth problemit amerikan. Negociatat zyrtare për të zgjidhur vështirësitë ndërmjet dy Kishave filluan në 1969. Delegatët zyrtarë të Mitropolisë Amerikane – Kryepeshkopi Qiprian i Filadelfias dhe etërit Josef Pishtei, Joan Skvir, Aleksandër Shmeman dhe Joan Mejendorf – ngulmuan për një status tërësor vetëqeverisës për mitropolinë si edhe për tërheqjen e plotë të të gjithë juridiksionit kishtar të Kishës Ruse nga territori amerikan. Mbas negociatash të gjata e të vështira, me shumë ngurrime dhe kompromise, dhe me shumë takime dhe diskutime ndërmjet dy Kishave rreth kësaj çeshtjeje të ndjeshme dhe komplekse, në 31 Mars 1970, Mitropoliti Irenei dhe Mitropoliti Nikodim, kreu i departamentit për punët e jashtme të Patriarkanës së Moskës, nënshkruan marrëveshjen me anë të cilës Kisha Ruse do ta njihte Mitropolinë Amerikane si Kishën Orthodhokse në Amerikë krejtësisht autoqefale.
Shpallja e Autoqefalisë
Në 10 Prill 1970, gjashtë ditë para vdekjes së tij, patriku Aleksei, së bashku me katërmbëdhjetë peshkopë të Sinodit të Shenjtë të Kishës Ruse, nënshkruan tomos-in zyrtar që e shpallte mitropolinë si Kishën e pesëmbëdhjetë Autoqefale në familjen orthodhokse të Kishave vetë-qeverisëse, Kisha Orthodhokse në Amerikë. Në këshillin e katërmbëdhjetë të Mitropolisë Amerikane të mbajtur në Manastirin e Shën Tikonit, në 20-22 tetor 1970, tomos-i i autoqefalisë – që ishte marrë zyrtarisht në emër të Kishës Amerikane nga një delegacion i kryesuar nga Peshkopi Theodos Lazor i Sitkas – u lexua zyrtarisht dhe ngjarja u kremtua solemnisht. Statusi i ri Kishës u pranua dhe u afirmua nga anëtarët e këshillit me një votim 301 me 7, me 2 abstenime. Këshilli u bë kështu këshilli i parë i përgjithshëm i Kishës Orthodhokse Autoqefale në Amerikë. Këshilli i dytë i Kishës, i mbajtur në Shën Tikon adoptoi statutin drejtues zyrtar të Kishës së re dhe pranoi zyrtarisht Dioqezën Shqiptare të kryesuar nga Peshkop Stefan Laska në Kishën Orthodhokse në Amerikë.
Kanonizimi i Shën Hermanit
Në 9 gusht 1972, Kisha Orthodhokse në Amerikë kremtoi kanonizimin e shenjtit të parë të saj, At Hermanin e Alaskës. Një anëtar i grupit të parë të murgjërve misionarë që erdhën në Alaska, në 1794, nga manastiri i Valamit në Finlandë, Shën Hermani, një murg i thjeshtë laik, qëndroi ndërmjet popullit të Alaskës si mbrojtësi, mësuesi dhe ndërmjetësuesi i tyre para Perëndisë. Ceremonitë e kanonizimit, ku mori pjesë Kryepeshkopi Pavli i Kishës Orthodhokse Finlandeze, u bënë në Kodiak.
Pasoja e Autoqefalisë
Akti i njohjes nga Patriarkana e Moskës e ish-dioqezës së saj misionare në Botën e Re si Kisha Orthodhokse Autoqefale e pesëmbëdhjetë nuk u pranua zyrtarisht nga të gjitha Kishat. Vetëm Kishat e Bullgarisë, Polonisë, Çekosllovakisë dhe Finlandës nxorën deklarata zyrtare të njohjes. Kundërshtim i ashpër erdhi nga Patriarkana e Konstandinopojës, nga Kryepeshkopata e saj Greko-Amerikane dhe nga Kishat e tjera greqisht-folëse. Megjithatë, të gjitha Kishat, përfshirë Patriarkanën e Konstandinopojës, janë në kungim të plotë misteror dhe shpirtëror me Kishën Orthodhokse në Amerikë, duke i dhënë kështu asaj njohjen de facto, të cilën, për arsye të ndryshme, ato kanë refuzuar t’ia japin de jure.
Patriarkana Ekumenike
Patriarkana Ekumenike e Konstandinopojës nga 1950 deri në 1972 u udhëhoq nga figura imponuese e Patrikut Athinagora I. Ky hierark me famë botërore ishte i interesuar, kryesisht me mbijetimin e Patriarkanës në Turqi dhe me aktivitetin ekumenik. Në janar 1964, patriku u takua me Papa Pavli VI të Kishës Romane në Jerusalem, takimi i parë ndërmjet primatëve të Kishave Orthodhokse dhe Katolike qysh prej 1439. Të dy prelatët u takuan përsëri në 1967 në Konstandinopojë dhe në Romë. Në 1965, ata nxorën deklarata që i anulonin anatemat e 1054 (shih më poshtë), duke treguar kështu një epokë miqësie ndërmjet Kishave në kërkimin reciprok për bashkim të plotë në dashuri dhe në të vërtetë. Patriku u takua, gjithashtu, personalisht me udhëheqësit e Kishës së Anglisë dhe të Këshillit Botëror të Kishave.
Athinagora i Kritikuar
Për fjalët dhe veprat e tij të guximshme drejt unitetit të krishterë – veçanërisht në lidhjet e tij me Kishën Romane – Patriku Athinagora u sulmua dhe u admirua njëkohësisht. Ndërsa ishte pothuaj, identifikuar me tërë orthodhoksinë në mendjet e joorthodhoksëve, patriku u kritikua ashpër nga disa anëtarë të Kishës Orthodhokse për veprim të pavarur dhe të papërgjegjshëm, pa këshillimet e duhura me udhëheqësit e të gjitha Kishave Orthodhokse. Disa të tjerë në Kishë, kryesisht në Kishën e Greqisë, Malin Athos dhe në Amerikë, e kritikuan jo thjesht për mënyrën e veprimit, por për vetë veprimet, duke i konsideruar ato si tradhëti të Besimit Orthodhoks.
Sinodi i Madh
Në 1961, Athinagora I thirri konferencën e parë të të gjithë përfaqësuesve të Kishave Orthodhokse Autoqefale në Rodos për të diskutuar problemet e përbashkëta me të cilat po përballet Orthodhoksia dhe për të filluar përgatitjet serioze për thirrjen e një Sinodi të Madh të Kishës Orthodhokse për të cilin është diskutuar tashmë për dekada. Disa takime të tjera u mbajtën në Rodos dhe Zvicër, por nuk ka të ngjarë që të thirret në të ardhmen e afërt një Sinod i tillë i Madh i të gjithë peshkopëve orthodhoksë në botë. Në 1967, Patriarkana Ekumenike e kundërshtoi vënien e problemit të juridiksioneve orthodhokse në Amerikë në axhendën e konferencës pan-orthodhokse, të mbajtur atë vit në Zvicër. Kërkesa ishte bërë nga Konferenca e Përhershme e Peshkopëve Orthodhoksë Kanonikë në Amerikë.
Trazirat e Brendshme
Patriarkana Ekumenike vazhdonte të kishte probleme me qeverinë turke. Zgjedhja e shpejtë e Patrikut Dhimitri I, Papadhopulos, për të zëvendësuar Athinagorën I në 1972 tregoi pushtetin e autoriteteve turke mbi çështjet e Kishës Orthodhokse brenda territorit turk. Seminari patriarkal në ishullin e Halkit u mbyll në 1971 për shkak të rregulloreve turke. Gjithashtu, Patriarkana Ekumenike pati një konflikt me Kishën e Greqisë rreth juridiksionit të dioqezave të “tokave të reja” të veriut të Greqisë, ndërsa murgjërit e Malit Athos – numri i të cilëve është reduktuar nga rreth gjashtë mijë e gjysmë në fillim të shekullit në rreth një mijë e gjysmë sot – vazhduan ta kundërshtonin udhëheqjen konstandinopolitane për shkak të politikave të saj ekumeniste.
Kisha në Greqi
Kisha e Greqisë pati trazirat e saj të brendshme qysh prej kohës së luftës civile në vitet dyzet. Grushti i shtetit nga junta ushtarake në 1967, si edhe pasojat e përmbysjes, sollën turbullira në çështjet e Kishës, veçanërisht në nivelin hierarkik.
Kryepeshkopata Greke
Patriarkana Ekumenike e vazhdon juridiksionin e saj mbi Kishën Orthodhokse Greke në Amerikë. Në 1959, Konstandinopoja caktoi Kryepeshkop Jakovos Kukuzis për të zëvendësuar, të ndjerin, Kryepeshkop Mihalin. Me pjesëmarrjen e tij aktive në jetën kombëtare, duke qenë i pranishëm në inaugurimet presidenciale ose në marshimet e lirisë në Jug, primati i ri u bë shpejt një zëdhënës mjaft i njohur për Orthodhoksinë në Amerikë. Në të njëjtën kohë, ai vazhdoi linjat e parardhësve të tij në Amerikë, Athinagorës (më vonë Patrik i Konstandinopojës) dhe Mihalit, duke i dhënë kryepeshkopatës një sistem administrativ shumë të centralizuar dhe një karakter të dukshëm grek. Ndoshta paevitueshmërisht, Kryepeshkop Jakovos është kritikuar nga shumë drejtime. Disa e kanë parë atë si kontradiktor në pozicionin e tij ndaj unitetit orthodhoks në Botën e Re, ndërsa një numër brenda kryepeshkopatës së tij – veçanërisht emigrantët e vonshëm – e kanë sulmuar për atë që ata i konsiderojnë veprime pro-amerikane, anti-greke.
SCOBA
Në mars të 1960, Kryepeshkop Jakovos priti një takim të primatëve të të gjitha juridiksioneve orthodhokse kanonike në Shtetet e Bashkuara për të diskutuar bashkëpunimin e tyre të ngushtë. Në 7 qershor të të njëjtit vit, u themelua Konferenca e Përhershme e Peshkopëve Orthodhoksë Kanonikë në Amerikat (Standing Conference of Canonical Orthodox Bishops in the Americas – SCOBA). Ndonëse një grup këshillimor, pa asnjë autoritet apo juridiksion kanonik, SCOBA ka dhënë një simbol të unitetit orthodhoks në Botën e Re dhe ka siguruar një strukturë për bashkërendimin e aktiviteteve ndër-orthodhokse. Projektet më të frutshme të realizuara nën kujdesin e SCOBA-s janë: Komisioni i Kampit (Campus Commission) për punë ndër studentët dhe Komisioni i Edukimit të Krishterë Orthodhoks (Orthodox Christian Education Commission – OCEC), rezultat i veprimit ndër-orthodhoks në fushën e edukimit fetar që filloi në 1957 nën drejtimin e Sofia Kulomzin. OCEC hartoi një curriculum të plotë materialeve për shkollat e Kishës Orthodhokse.
SCOBA vazhdon të ekzistojë edhe sot, ndonëse prania e Kishës Orthodhokse Autoqefale në Amerikë e ka detyruar të ndryshojë strukturën dhe linjën. Ndonëse nuk ka arritur të zgjidhë problemet kanonike të shkaktuara nga ekzistenca e shumë juridiksioneve orthodhokse në Amerikat, që shkelin mbi njëri-tjetrin, SCOBA vazhdon nën kryesimin e Kryepeshkopit Jakovos, si një platformë dhe agjensi bashkërenduese për diskutim ndër orthodhoksët.
Dioqezat Kombëtare
Kryepeshkopata e Krishterë Orthodhokse e Antiokisë në Amerikë zgjodhi Mitropolitin Filip Saliba si primatin e saj në 1966, mbas vdekjes së Mitropolitit Andon Bashir. Dioqeza e vogël e Toledos, e kryesuar nga Mitropoliti Mikael Shahin, e vazhdoi ekzistencën e saj të ndarë nën Patriarkanën e Antiokisë deri në 1977, kur problemet e saj, që vazhduan për një kohë të gjatë, me Kryepeshkopatën Antiokiane u zgjidhën. Serbet në Amerikë u ndanë në 1963 kur Kisha e Serbisë e hoqi Peshkopin Dionisie dhe e zëvendësoi atë me Peshkopët Sava, Firmilian dhe Grigori për të tre dioqezat amerikane. Peshkopi Dionisie e kundërshtoi heqjen e tij dhe u zhvesh nga autoritetet kishtare. Ai udhëhoqi një grup klerikësh dhe njerëzish në Kishën e tij të pavarur Serbe në Amerikë. Ndonëse periudha më e ashpër e luftës ndërmjet dy grupeve serbe ka kaluar, grupi i Dionisies mbeti jashtë lidhjeve kanonike me Kishat Orthodhokse, ndërsa Patriarkana në Beograd e udhëhequr nga Patriku German qysh prej 1958 vazhdon t’i drejtojë tre dioqezat amerikane.
Dioqeza e vogël bullgare në Amerikë u nda, gjithashtu gjatë kësaj periudhe, me disa anëtarë që i mbetën besnikë Patriarkanës në Sofia – me Patrikun Maksim që zëvendësoi, të ndjerin, Patrik Qiril në 1971 – ndërsa të tjerët në fillim formuan grupin e tyre të pavarur dhe më vonë, në dhjetor 1976, hynë në Kishën Orthodhokse në Amerikë. Një dioqezë e vogël rumune mbeti në juridiksionin e Kishës Rumune të kryesuar nga Patriku Justin, ndërsa Patriarkana e Konstandinopojës vazhdon të ushtrojë juridiksion mbi disa juridiksione shqiptare, karpato-ruse dhe ukrainase në Amerikë.
Shtimet në OCA
Peshkopata Rumune në Amerikë, e kryesuar nga Peshkopi Valerian Trifa, u lidh zyrtarisht me Mitropolinë Amerikane në 1960 dhe kështu është një pjesë integrale e Kishës Orthodhokse Autoqefale në Amerikë (Orthodox Church in Amerika – OCA). Nën drejtimin e të ndjerit Peshkop Stefan Laska, Dioqeza Shqiptare, e formuar fillimisht nga Peshkop Fan Noli, u fut në 1971 me Kishën Orthodhokse në Amerikë. Kisha Orthodhokse në Amerikë hapi në 1972 Eksarkatin e saj Meksikan prej njëzet mijë anëtarësh, të kryesuar nga Peshkop Hoze Cortes i Olmos (Jose Cortes y Olmos). Në Këshillin e Pestë Gjithë-Amerikan, i mbajtur në Montreal, Kanada, në tetor 1977, Mitropolit Irenei, për arsye shëndetësore, dha dorëheqjen si primat i Kishës Orthodhokse në Amerikë. Meqenëse asnjë nga kandidatët për detyrën e mitropolitit nuk morën dy të tretat e votave në votimin e parë, Asmblea emëroi dy peshkopë të lindur amerikanë si kandidatë: Peshkop Dmitri Roister (Royster) i dioqezës së Hartfordit dhe Peshkop Theodos Lazor i dioqezës së Pitsburgut dhe Virgjinias Perëndimore. Peshkop Theodosi u zgjodh nga Sinodi i Peshkopëve për të zëvendësuar Mitropolit Irenein si hierarku kryesues, duke u bërë kështu i pari peshkop i lindur amerikan që mban detyrën e primatit të Kishës Orthodhokse në Amerikë.
Kishat Evropiane
Në 1951, Kisha Orthodhokse në Çekosllovaki u bë autoqefale, ndërsa në 1967, qeveria komuniste e Shqipërisë e shpalli Kishën Orthodhokse jo ekzistuese. Eksarkatin Rus të Evropës Perëndimore, i cili ishte nën juridiksionin e Konstandinopojës qysh prej kohës së Mitropolitit Evlogji, Patriarkana Ekumenike “e ktheu” në vitin 1965 tek Patriarkana e Moskës. Eksarkati nuk pranoi të shkonte nën Moskën dhe e shpalli veten të pavarur dhe vetë-qeverisës. Megjithatë, në 1971, i bëri thirrje përsëri Konstandinopojës dhe u mor përsëri nën juridiksionin e saj. Primat i Eksarkatit është Kryepeshkopi Georgi i Brukselit. Patriarkana e Moskës vazhdon të veprojë me Eksarkatin e saj në Evropën Perëndimore, me Mitropolitin Andon Blum në Londër dhe Kryepeshkopin Vasil Krivoshein në Bruksel, si udhëheqësit e tij më të shquar. Në 1973, Patriarkana e Aleksandrisë shuguroi katër peshkopë për Kishën Orthodhokse në Afrikën Lindore, ndër të cilët dy nga udhëheqësit e saj fillestarë: Ruben Spartas dhe Theodor Nankiamas.
Ukrainasit dhe Sinodi
U zhvilluan negociata ndërmjet ukrainasve të “vetë-shuguruar” dhe Patriarkanës së Konstandinopojës në vitet shtatëdhjetë, por pa rezultate të qarta dhe përfundimtare. Sinodi Rus në Mërgim, tani i përqëndruar në Amerikë me manastirin e tij kryesor në Xhordanvil (Jordanville), Nju Jork, vazhdon të jetë jashtë lidhjeve kanonike me Kishat e tjera Orthodhokse. Pikëpamjet anti-ekumenike dhe anti-komuniste të grupit përhapen nën maskën e orthodhoksisë pa kompromis.
Lëvizja Ekumenike
Në 1961, në Nju Delhi, Kishat e Rusisë, Rumanisë, Bullgarisë dhe Polonisë u futën në Këshillin Botëror të Kishave në Asmblenë e tij të tretë. Në vitet gjashtëdhjetë, Kisha Ruse ishte shumë aktive në veprimtaritë ekumenike, nën kryesinë, e të ndjerit, Mitropolit Nikodim. Ky aktivitet u shkurtua shumë në vitet shtatëdhjetë, ka shumë mundësi si pasojë e ndryshimeve të nevojave politike të qeverisë sovjetike, e cila vazhdonte ta kontrollonte politikën zyrtare të Kishës. Brenda lëvizjes ekumenike Orthodhoksia si e tërë, vazhdoi të theksonte prioritetin e besimit dhe rregullit në dialogjet ekumenike dhe të ngulmonte për bashkimin e përsosur të besimit orthodhoks si i vetmi kusht për bashkimin e krishterë dhe kungimin misteror. Peshkopët e Kishës Orthodhokse në Amerikë nxorrën një qarkore zyrtare për këtë çështje në 1973.
Kisha Romane
Në 1959, Papa Joani XXIII lajmëroi thirrjen e një “sinodi ekumenik” të Kishës Romane Katolike. Ky sinod, i quajtur Vatikani II, u hap në 1962 dhe u mbyll në 1965. Papa Joani XXIII vdiq në 1963 dhe u zëvendësua nga Papa Pavli VI. Në sinodin, që morën pjesë të gjithë peshkopët romanë dhe shumë vëzhgues jo-katolikë, u publikuan shumë dokumente zyrtare në lidhje me të gjitha aspektet e jetës së Kishës Romane Katolike. Sinodi bëri ndryshime të mëdha në Kishën Romane dhe periudha post-sinodit ka qenë një periudhë konflikti dhe pështjellimi. Ndryshimet më të rëndësishme të kësaj kohe ishin vënia në diskutim në mënyrë rrënjësore e sistemit roman të autoritetit kishtar dhe hyrja entuziaste e katolikëve romanë në aktivitetin ekumenik. Ndryshimet e fundit në Kishën Romane patën një efekt të jashtëzakonshëm në tërë botën e krishterë.
