Degjenerimi Moral.
Shkruar nga Grigor S. Petrov, përkthyer në shqip nga Dhimitër Bedulit, Botim i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, Tiranë 1994.
“Atij që ka, do t’i jepet e do t’i teprojë.
Atij që s’ka, do t’i merret edhe ajo që ka”
(Mattheu 25, 29)
Nëse sipas fjalëve të psallmistit David vetëm të çmendurit mund të thonë në zemrën e tyre që s’ka Perëndi, s’mund të jenë më të urtë as ata, të cilët shpresojnë se, me argumenta logjike, mund të bindin ata që s’besojnë. Të sjellurit e argumentave për çështje që i përkasin besës dhe fesë, është punë e kotë dhe pa ndonjë fryt. Është sikur t’i flasim një të verbëri për bukurinë artistike të Shën- Mërisë së Rafaelit, ose një të shurdhëri për meloditë madhështore të Rosinit dhe të Mozartit. Mundet, që edhe i verbëri edhe i shurdhëri t’i besojnë fjalët tona dhe të bashkohen me mendimin tonë, po në brendësinë e tyre s’kanë për të hyrë ato valët e kënaqësisë, të cilat na mallëngjyen dhe na prekën ne. Kështu është dhe me parimet fetare.
Mund të rrjeshtojmë para atyre që s’besojnë një shumicë argumentesh të forta e të pakundërshtueshme në favor të parimeve fetare; ata s’kanë për të besuar. S’është çudi që disa prej tyre ta pranojnë se besa është diktuar prej arsyes, po që të besojnë edhe ata vetë: jo, sepse u mungon fuqia shpirtërore.
Të pranuarit që besa është gjë e arsyeshme dhe të besuarit, janë dy gjëra të ndryshme. Ndërmjet asaj që përbën objekt arsyetimi për mendjen dhe influencon mendimin edhe asaj që i përket zemrës dhe influencon vullnetin, është një avis i madh. Mund të pajtohemi me të parën, po të hedhim poshtë të dytën. Sepse, për të patur një besë të plotë, duhet të besojmë jo vetëm me mendjen, por, siç thotë Ungjilltari Matthe, dhe ”me tërëzemrën e me tërë shpirtin” (Mattheu 22, 37).
Filozofi Fihte thotë: “sistemi i ideve tona, zakonisht është historia e zemrës sonë”, gjë që me fjalë të tjera do të thotë, se njerëzit nuk dëshirojnë atë që mendojnë, po mendojnë atë që dëshirojnë. Prandaj dhe besa ose mungesa e besës ndër ne, është zakonisht ripasqyrimi i dispozitave tona shpirtërore. Kështu ua shpjegoi Iisui shkruesve e farisejve shkakun pse ata nuk i besojnë misionit të tij hyjnor: Ju jini prej atyre që janë poshtë, unë jam nga ata që janë lart; ju jini prej kësaj bote, unë s’jam prej kësaj bote. Ai që është prej Perëndisë, fjalët e Perëndisë dëgjon. Ju nuk i dëgjoni, sepse ju nuk jini prej Perëndisë (Joani 8, 23, 37).
Krishtërimi është prurës i lajmit të mirë për shpëtimin e gjithë botës, sepse, siç thotë fjala e Perëndisë, tërë bota është e prishur. Udhën e shpëtimit nga goja e kësaj të lige të përgjithshme na e tregoi Iisu Krishti me anën e doktrinës dhe të jetës së Tij. Dhe Ai që në këtë botë shtypej nga e liga, ai që nuk ka qenë i kënaqur me valët zotëruese të kësaj jete dhe përpiqej që të vërtetat hyjnore të realizoheshin në këtë botë, ai i kuptoi fjalët e Krishtit dhe i pasoi. Përkundrazi, ata që e ndjejnë veten të lumtur në këtë botë, ose të paktën, ata që besojnë se me mjetet që kanë, mund ta bëjnë të ardhmen më të mirë, për këta, kuptimi i Krishtërimit mbeti i errët dhe i panjohur. Për këta fjalët e Krishtit qenë fjalë boshe, sepse ata nuk e shihnin të ligën, nga thonjtë e së cilës erdhi Iisu Krishti që të shpëtojë botën. Nuk e panë dhe as që kanë për ta parë, sepse ata, duke qenë prej kësaj bote, janë krejtësisht robër të kësaj të lige të përbotshme dhe s’duan që të ngrihen përmbi këtë dhe të çlirohen.
Miliona njerëz janë të zhytur në përpjekjet për sigurimin e një gjendjeje të mirë materiale gjer në shkallën, sa nuk u mbetet koha e duhur të mendojnë se prej ç’shtytjesh udhëhiqen në këtë veprimtari të tyre, të çmojnë vlerën, lartësinë a dobësinë e këtyre shtytjeve dhe përgjithësisht çka janë këta në vetvete, ç’vend zënë në jetën politike, shoqërore e fetare dhe a u përshtatet ai vend, qoftë edhe për pak, kërkesave, të cilat rrjedhin vetiu prej idealeve të personalitetit të njeriut. Njerëz të këtillë humbasin zakonisht dhe vetë tendencën për çështje të larta dhe kujtojnë se, që të merresh me këto, është një punë e kotë, që nuk i përshtatet njeriut të punës.
Të tjerë pastaj, të cilët kanë siguruar një gjendje të mirë materiale dhe janë krejt të lirë nga çdo kujdesje, përpihen prej dëshirës për të bërë qejf, për të shijuar gëzimet e jetës së përjashtme. Të sakrifikuarit për të mirën e përgjithshme është për ta marrëzi prej së cilës pushtohen vetëm njerëzit që rrojnë me ëndrra. Kërkesat e larta të moralit quhen si ca masa shtrënguese e pa dobi të lirisë së veprimit. ”Jeta na qesh, – thonë ata, – na tërheq dhe na jep kënaqësi dhe lumturi. Pse pra aq kujdesje për çështje dhe probleme që kanë të bëjnë me jetën. Shëndeti është, mjetet janë, bile me shumicë! Jeto pra ti, lër dhe të tjerët të jetojnë!”
Kuptohet vetiu që njerëz me pikëpamje të këtilla për botën dhe për jetën, s’kanë në zemrën e tyre asnjë ndjenjë simpatie për Krishtërimin, zëri i të cilit e fton njerëzinë të heqë dorë prej egoizmit të kotë të natyrës shtazore dhe të përqafojë, për vete dhe për të afërmin, dashurinë dhe drejtësinë hyjnore. Janë krejt të kredhur në sende të dheshme dhe s’mendojnë aspak për ato të qiellit. Zëri i Shpëtimtarit Iisu Krisht s’zë vend në zemrën e tyre; nuk shkakton në shpirtin e tyre ndonjë urrejtje për jetën që bëjnë; nuk i shtyn për një punë të brendshme, në luftë kundër së ligës që i ka shtënë në dorë. Nuk zhvillohen shpirtërisht dhe si pasojë e kësaj, organizmat e tyre, të cilët rriten, do të bien. Kështu është ligji i natyrës dhe ky ligj ka fuqi si në botën fizike, ashtu dhe në atë shpirtëroren.
Bota organike nuk lëviz vetiu; duke qenë e lirë prej influencave të jashtme, e ruan qenien e saj. Krejt ndryshe qëndron puna me botën organike. Qeniet që kanë jetë, lëvizin. Filozofi i Greqisë së Vjetër Herakli thoshte, që sikundër njeriu s’mund të hyjë për dy herë rrjesht në po atë ujë të lumit, sepse ujët rrjedh vazhdimisht dhe një valë zëvendëson menjëherë tjetrën, kështu është po e pamundur që ai, për dy herë, domethënë për dy çaste të ndryshme kohe, të gjendet në një dhe po atë trup, të jetë në një dhe po atë gjendje. ”Trupat tanë, thotë ai, rrjedhin, sikundër rrjedhin lumenjtë; lënda e tyre vazhdimisht ripërtërihet si ujërat në lumë. Kështu lëviz dhe vetëdija jonë, gjithnjë duke u ndryshuar”.
Në një ndërrim të këtillë të vazhdueshëm të lëndës në trup dhe të ndjenjave në botën shpirtërore është tepër e rëndë, në mos dhe e pamundur, që organizmat e gjallë të mbajnë terezinë e tyre. Jeta e tyre ecën: ose drejt lartësisë ose drejt dekadencës; organizmat ose zhvillohen dhe përplotësohen, ose dobësohen e prishen. Le të marrim si shembull një bimë. Po të tregojmë një kujdes të veçantë për të, kemi për të parë se ajo, duke u rritur, do të përmirësohet aq shumë, sa do të bëhet e panjohur. Forma, ngjyra, era, të gjitha do të bëhen krejt të ndryshme. Këtë e vëmë re dhe në kafshët. Në Angli ka njerëz që merren me shpendët; këta marrin përsipër që, brenda tri vjetëve, t’u japin pendëve të pëllumbit ngjyrën që dëshironi; dhe për gjashtë vjet t’i ndryshojnë formën e kokës dhe të sqepit. Të pajisur me njohuritë e duhura dhe duke punuar me kujdes, këta i japin shpendit si edhe çdo kafshe tjetër një formë më të mirë e më të pëlqyer. I fisnikërojnë racat. Ndërsa po të mungojë ky kujdes, qoftë bima, qoftë kafsha, degjenerohet, arrin në gjendje të egër.
Ligji i natyrës pra është përgjithësisht kështu: nën ndikimin e një përpjekjeje të përshtatshme për përfeksionim, organizmat perfeksionohen; ndërsa pa këtë, degjenerohen, prishen. Ky ligj përfshin edhe njeriun me organizmin e tij fizik dhe shpirtëror. Nëse ndonjë evropian i qytetëruar arrin, pas mbytjes së vaporit, në ndonjë ishull të shkretuar dhe atje detyrohet të mos kujdeset dhe aq për trupin e tij, ndryshohet pothuaj krejt, duke u bërë gjysmë njeri dhe gjysmë kafshë.
Kështu ngjet me njeriun dhe kur ai s’ka mundësinë të kujdeset për zhvillimin e mendjes së tij; bie mendërisht, trashet, dhe mund të bëhet krejt budalla. Një provë të hidhur për këtë na jep burgu. Personat që mbyllen atje për një kohë të gjatë dhe të veçuar, dalin pothuajse budallenj! Ky proces i prishjes – kur mungon edukata – shfaqet dhe në natyrën morale të njeriut. Po të mos përkujdesemi për nevojat tona shpirtërore, po të mos i vëmë re zërit të ndërgjegjes sonë, do të bëhemi njerëz të ulët, do të humbasim çdo ndjenjë morale. Me kohë kjo ndjenjë morale ka për t’u zhdukur krejt dhe njeriu, jo vetëm që nuk do të zhvillohet shpirtërisht e nuk do të perfeksionohet, po ka për të humbur dhe zotësinë për të ndier dhe për të kuptuar përshtypjet e bukura morale. Do të na paraqitet kështu një tip krimineli të vërtetë, i cili është gati të shkelë pa ndonjë turp çdo gjë të mirë e të shenjtë. Gjithçka që është e lartë, gjithçka që është vërtet njerëzore, do të zhduket në të, dhe do të mbetet vetëm çka është e keqe, vetëm pjesa e tij shtazore, e pajisur me zotësinë e mendjes dhe me fuqinë e kulturës. Me shumë të drejtë pra dhe me shumë arsye pyet Apostoll Pavli duke thënë: “Si do të shpëtojmë ne, po të mos kujdesohemi për këtë shpëtim aq të madh, që na është lajmëruar prej Zotit?” (Hebrenjtë 2, 3).
Si në natyrën lëndore, ashtu dhe në natyrën shpirtërore është një ligj, sipas të cilit çdo organ që nuk zhvillohet e që nuk është në përdorim, dalëngadalë dobësohet, paralizohet, bile dhe mund të zhduket. Dihet p.sh. që në shpellat e mëdha të krahinës Austriake Karintia dhe në Keutung të Shteteve të Bashkuara të Amerikës jetojnë specie të tëra minjsh, insektesh, bretkosash, gaforresh, bile dhe peshqish, sepse në ato shpella ndodhen liqene dhe lumenj nën dhe. Tërë këto gjallesa që bëjnë pjesë në kategori dhe grupe të ndryshme të mbretërisë shtazore, në një pikë janë të tëra njëlloj, se që të gjitha janë krejt të verbëra. Ato që jetojnë pranë hyrjes së shpellës, kanë sy, po nuk shohin; ato që jetojnë brenda në shpellë, jo vetëm që s’e kanë shqisën e pamjes, po nuk duket të paktën as vendi i syve. Kuptohet vetiu se atje, nën kubetë e shpellave, që prej shumë shekujsh s’ka hyrë asnjë rreze drite; për këtë arsye peshqit dhe minjtë nuk i përdorën kurrë veglat e pamjes, kështu që këto, në fillim u dobësuan, pastaj u paralizuan e më në fund u zhdukën krejt. Shqiponja, p.sh. e cila jeton në majat e larta të maleve, e mprehu aq shumë pamjen e saj, saqë mundet lirisht të vështrojë diellin, ndërsa përkundrazi, peshku i shpellave të Mamantit nuk ruajti asnjë shenjë të vendit të syve.
Kështu është dhe me fuqinë morale të pamjes. Sentimenti moral që është i ndezur dhe i ngrohur, i jep njeriut mundësinë të dëgjojë në brendësinë e tij zërin e Perëndisë. “Lum ata që kanë zemër të pastër, se do të shohin Perëndinë!” thotë Shkrimi i Shenjtë (Mattheu 5, 8). Mungesa e kujdesjes për zhvillimin moral të vetvetes, shkakton verbësinë morale, humbjen bile dhe të ndjenjës për çdo gjë të mirë, të lartë e të shenjtë. Për njerëz të tillë, Iisu Krishti thoshte: “edhe mbushet tek ata profecia e Isaisë, që thotë: me të dëgjuar do të dëgjoni, po nuk do të merrni vesh; edhe duke parë, do të shihni, po nuk do të kuptoni. Sepse u trash zemra e këtij populli dhe dëgjuan rëndë me veshët e tyre, dhe mbyllën sytë e tyre, se mos ndonjëherë shohin me sytë e dëgjojnë me veshët e kuptojnë me zemrën dhe kthehen e i shëron ata” (Mattheu 13, 14-15). Nga sa u thanë gjer këtu, kuptohen gjithashtu dhe fjalët e paravolisë së tallanteve: “sepse kujtdo qëka do t’i jepet edhe do t’i teprojë dhe prej kujtdo që s’ka, edhe atë që do të ketë, do t’i merret” (Mattheu 25, 29).
Gjithsecili nga ne ka kërkesa të veçanta të zemrës së tij, nevoja shpirtërore të tij. Këto nevoja përbëjnë tallantin më të mahnitshëm e më të shenjtë për ne. Le të mësohemi pra ta nderojmë, ta zhvillojmë dhe ta shumojmë. Të mos i mbytim ato prirje të mira që kemi; të ndjekim me bindje tendencën e mirë të zemrës sonë të pastër dhe të pafëlliqur akoma prej dobësisë dhe ndyrësisë së jetës. Le të mbajmë të ndezur në zemrën tonë shkëndinë hyjnore; është shumë lehtë që ta shuajmë këtë, po le të sjellim ndër mend që, kur të shuhet zjarri dhe era e jetës të shpërndajë edhe hirin vetë, flakë nuk do të mundemi të ndezim më, sado që të fryjmë: “kandili i trupit është syri, – thotë Shpëtimtari; – në qoftë pra se syri yt është i kthjellët, i gjithë trupi yt do të jetë i ndritshëm; po në qoftë se syri yt është i lig, i tërë trupi yt ka për të qenë i errët. Dhe nëse drita që gjendet tek ty është errësirë dhe errësira sa e madhe do të jetë?” (Mattheu 6, 22-23). Si do mundemi ne pra të ruhemi nga kjo errësirë, po të mos pranojmë dritën që na e ka dhënë Jisu Krishti?
“Dije dhe merre vesh – thoshte i dituri Epiktit i Greqisë së Vjetër – që nëse njerëzit janë të mjerë, fajin e kanë vetë. Perëndia është sjellë me ne si një atë i mirë. Me mëshirë dhe me përdëllim na dha çdo gjë që na shpie në mirëqenie. Dhe nëse megjithëkëtë na duket, se jeta jonë është e gabuar dhe na mundon si një udhë e shtruar pa qëllim dhe si një gosti për një të kremte të huaj, kjo rrjedh ngaqë ne nuk dimë ta përdorim ashtu siç duhet”. Edhe vërtet; ne, kur është puna për të rregulluar jetën tonë, marrim një qëndrim të përciptë dhe pothuajse kriminel. Spenseri thotë: “Mund të themi, që shumica e njerëzve kanë si qëllim të shkojnë në jetë sa të jetë e mundur me më pak kokëçarje”. Mirëpo dihet, që asnjë arkitekt nuk merr përsipër ndërtimin, qoftë dhe të një grazhdi, para se të bëjë planin e duhur dhe llogaritë e sakta, dhe asnjë murator nuk do të rrjeshtojë tullat në mur pa i rregulluar më përpara me anë të spangos. Kurse ne, e çojmë jetën ashtu siç na vjen, pa pyetur ç’qëllim dhe ç’rëndësi ka ajo për ne dhe për të tjerët, pa patur asnjë kriter për të çmuar ecurinë e rregullt dhe të logjikshme të saj. Pse të çuditemi pra, nëse ndërtesa të këtilla shpeshherë përmbysen dhe na shtypin nën gërmadhat e tyre? Si do të mundemi ne të largohemi nga një katastrofë e tillë, po të përbuzim të vetmin plan të shëndoshë për jetën, të cilin na e shfaqi Iisu Krishti?
Le të themi që ndërsa jemi të rinj dhe naivë, ndërsa kemi mjete të nevojshme, bukuri dhe shëndet, mundemi ta rregullojmë jetën në mënyrë që ajo të jetë për ne e lehtë, e gëzuar dhe e kënaqshme. Po kjo mënyrë jete s’do të mund të na kënaqë për gjithnjë! Më shpejt ose më vonë, do të na duket se është një lodër e marrë dhe e zbrazët. Sido që të themi pra, dhe sido që të largojmë mendjen prej çështjeve të larta shpirtërore, një punë është e qartë: njeriu s’rron vetëm me bukë; po ka për të ardhur ndonjëherë momenti kur edhe secili nga ne do të detyrohet të thotë bashkë me poetin: “Dua të rroj jo në dehje të kotë, se kam frikë të pyes veten: “përse?”
Por dua të rroj në mënyrë që, për çdo orë dhe moment, të fshihet në jetë ideja e përjetshme që më jep të drejtën të rroj”!…
Pesimizmi, që si një ndryshk i lig bren për ditë dhe më shumë jetën e sotme të njeriut, shpjegohet pikërisht nga fakti sepse me një krah ngjitemi lart, drejt qiellit, kurse me tjetrin hiqemi nëpër ndyrësitë dhe dobësitë e jetës. Që këtej rrjedh natyrisht një disharmoni e brendshme, një pakënaqësi për veten tonë dhe për jetën, si edhe një dëshirë për t’i dhënë fund asaj sa të jetë e mundur më shpejt. Mirëpo jeta, sado e hidhur që na duket, gjithnjë është më e ëmbël se një copë plumbi ose se një lugë guri të athët. Vetëm duhet që të marrim vesh qëllimin e saj të vërtetë dhe të njohim parimin sipas të cilit po të udhëhiqet, fiton vlerë të madhe.
Ne, të cilët kemi Ungjillin dhe i besojmë atij, duhet ta kishim kuptuar shumë mirë këtë qëllim të jetës, bile që në vogëli. Duhej të merrnim vesh, se ai i cili quhet i krishterë, nuk mundet të jetë veç njeri, i cili e rregullon jetën sipas ligjeve dhe porosive të Krishtit. Po e vërteta na paraqitet krejt ndryshe. Janë aq kontraste të pakënaqshme në jetë saqë edhe mendja më e shëndoshë njerëzore nuk është në gjendje t’u japë anë. Një ushtar s’mund të quhet në rregull, po të mos dijë ligjet ushtarake; kështu edhe një avokat, po të mos dijë ligjet e shtetit. Mirëpo, ndërmjet të krishterëve takojmë një shumicë, të cilët nuk njohin as parimet më themelore të Krishtit. Ka mjaft njerëz, të cilët porsa kanë bërë shkollën fillore të fshatit, dhe megjithëkëtë, dinë një ose dy poezi nga të poetëve të mëdhenj, po ka një shumicë të krishterësh me diploma, të cilët s’janë në gjendje të na thonë diçka përmbi predikimin e Shpëtimtarit në Madh.
Mund të ketë vallë ndonjë njeri të kulturuar, i cili të mos dijë të paktën një ose dy nga figurat e shquara të letërsisë klasike. Mirëpo të krishterë, të cilët s’dinë as emrat e të 4 Ungjillorëve, gjejmë mjaft, bile dhe ndërmjet njerëzve të kulturës.
Meqë mësuam nëpër bankat e shkollës disa nga veprat e Iisu Krishtit, kujtojmë se dimë tërë Ungjillin dhe prandaj as që e zëmë më në dorë gjatë jetës sonë të mëpastajme. Ç’do të thoshnim vallë për një njeri, i cili, duke mësuar disa ngjarje nga jeta e Sokratit, e Bekonit, Spinozës, Hegelit ose Kantit, do ta quante veten filozof ose njohës të plotë të shkencës së filozofisë? Mirëpo ndërmjet të krishterëve, filozofë të këtij lloji takojmë me miliona. Duhet të çuditemi pra, kur shohim se, me gjithë kulturën e lartë që kanë, natyra e tyre shpirtërore është e njëshme me atë të shtazëve? Duhet të çuditemi kur shohim që ata nuk besojnë në një të ardhme më të mirë të njerëzisë, që ata nuk besojnë në vëllazërimin e popujve, as në mundësinë e ardhjes së mbretërisë së Perëndisë në botë? Duhet të çuditemi kur shohim se ata nuk duan të punojnë në këtë drejtim që shumica e njerëzisë të përbëhet prej qeniesh sipas korës (ikonës) dhe shëmbëllesës së Perëndisë, që prej njeriut-kafshë, të formohet njeriu sipas korës (ikonës) së Birit të Atit tonë qiellor? Si do të mundemi ne të shpëtojmë prej dekadencës morale, po të mos përshkohemi prej frymës së Ungjillit, po të mos kuptojmë dhe të ndjejmë rëndësinë dhe madhështinë e këtij libri të shenjtë, i cili përbën bazën, themelin e jetës?
Një nga gabimet më të hidhura që bën njeriu është se ai kënaqet, në mënyrë bile kryelartë, me veten dhe me qenien morale në të cilën është. Bëjmë edhe ne si Fariseu i Ungjillit, duke përsëritur përherë në shpirtin tonë fjalët: “Të falemnderit o Zot, se nuk jam si njerëzit e tjerë!”. Dhe gjer në një pikë, kemi arsye të themi kështu. Ajo varfëri morale është rreth nesh, sa që na është e pamundur të vëmë re të metat tona morale. Por, po të vëmë përpara ikonën morale madhështore të mësuesit hyjnor të dashurisë dhe të së drejtës, kemi për të parë atëherë se do të ndryshohet menjëherë përshtypja e parë që kishim formuar për veten tonë. Do të dalin në dukje me tërë fuqinë e tyre instinktet tona të dobëta dhe tërë poshtërsia e prirjeve tona do të na paraqitet e kthjellët bashkë me jetën e marrë që çojmë. Dhe, në vend që të jemi kryelartë e egoistë si fariseu, do të kuptojmë atëherë shkatërrimin tonë moral dhe, duke ulur kryet me përulësi, do të falemi së bashku me kumerqarin e Ungjillit duke thënë: “O Zot, kij mëshirë për ne fajtorët”. Dhe kjo njohje, se kemi domethënë të meta, është hapi ynë i parë për ndreqjen e tyre.
Është për t’u admiruar kujdesi që tregojmë ne duke e shikuar, bile shpeshherë në ditë, veten tonë në pasqyrë, se mos rrobat tona kanë ndonjë njollë ose fytyra jonë ka ndonjë rrudhë, kurse nga ana tjetër kalojnë vite të tëra, bile dhe jetë e tërë, pa na shkuar të paktën as ndër mend që të shohim qenien tonë morale në pasqyrën e ikonës së përsosur të Krishtit, që përfshihet në Ungjillin e Shenjtë.
Do t’u rekomandoja tërë atyre që interesohen për gjendjen e tyre morale, të këndojnë me vëmendje rrjeshtat që pasojnë nga një “thirrje” drejtuar studentëve prej një shoku të tyre, thirrje kjo nga e cila del në dukje drejtimi i ndritshëm shpirtëror, i fituar prej njohjes së drejtpërdrejtë me Ungjillin. Studenti shkruan: ”Shokë! Gjithnjë, kur çmojmë ndonjë dijetar të thellë, përpiqemi të njohim idetë dhe pikëpamjet e tij, i vihemi me kënaqësi këndimit të shkrimeve të tij. Libri i tij bëhet një stoli për tryezën tonë. Pse pra ne, njerëz me kulturë, të ditur e të zhvilluar, njerëz që duam të mirën, të vërtetën, të drejtën, njerëz që dimë të entuziazmohemi për idenë e dashurisë së përgjithshme vëllazërore, të interesohemi aq pak pikërisht për Atë, i cili ka punuar më tepër se çdo tjetër për këtë ide? Po; fare pak interesohemi për Iisu Krishtin. Ai i ka dhënë njerëzisë doktrinën më të lartë; ai rrojti dhe vdiq për dashurinë kundrejt njerëzve. Dhe megjithëkëtë, ne s’tregojmë as më të voglën kureshtje për të njohur doktrinën e Tij. Pse Ungjilli nuk është një stoli për zyrën tonë? Pse të kënduarit e Ungjillit është lënë mënjanë? Pse të quhet hipokrit ai, sidomos nga studentët, që këndon Ungjillin? Që të gjithë kërkojmë të vërtetën. Po si është e mundur ta gjejmë, po të lëmë mënjanë Ungjillin, burimin e së vërtetës? Për të shikuar diellin, duhet të kthejmëfytyrën drejt qiellit dhe për të njohur udhën e jetës duhet të kthehemi drejt Iisu Krishtit. Në asnjë vend tjetër s’keni për të gjetur një përgjigje të saktë e të qartë për tërë problemet e mendjes suaj, sa në Ungjillin, në doktrinën e Atij që tha për vetveten: ”unëjam e vërteta dhe jeta””…
Le të bëjë secili fillimin me Ungjillin pas Mattheut: krye V, VI dhe VII. Le t’ i këndojë këto e le të thellohet mbi rëndësinë e çdo rrjeshti, bile dhe të çdo fjale dhe ka për t’u çuditur me arsyetimin, por edhe me thjeshtësinë e me kthjelltësinë me të cilat janë paraqitur atje problemet më të ngatërruara, më të rrezikshme e më të zjarrta të jetës. Le të marrim p.sh. problemin themelor të filozofisë morale, problemin e misionit të njeriut, të qëllimit domethënë të jetës sonë në këtë botë, çështje kjo që meriton t’i falim tërë fuqitë tona shpirtërore e trupore, tërë jetën tonë. Këtij problemi pra, i janë dhënë në periudha të ndryshme, në popuj të ndryshëm dhe në klasa të ndryshme shoqërore, një shumicë zgjidhjesh që vijnë në kundërshtim njëra me tjetrën. Po meqë e vërteta është vetëm një, nga zgjidhjet e shumta dhe të ndryshme që i janë dhënë çështjes së qëllimit të jetës, vetëm një mund të jetë e saktë dhe e pranuar, edhe kjo gjendet në Ungjill. Përbëhet prej pak fjalësh dhe, po ta këqyrim me kujdes, kemi për të parë se me të vërtetë s’ka tjetër zgjidhje më të kuptueshme e më të përsosur nga ajo!
Duke u shpjeguar Iisu Krishti nxënësve të tij misionin që kishin për të kryer në këtë botë, u tha: ”Ju jini kripa e dheut” (Mattheu 5, 13). Dihet se kripa përdoret në të ngrënat për t’i bërë më të shijshme dhe për t’i ruajtur nga prishja. Pa kripë, edhe gjellë më të mira mbeten pa shije dhe ushqimet më të freskëta prishen në një kohë të shkurtër. Ashtu, siç është kripa për ushqimet, kështu duhet të jetë, pas fjalëve të Krishtit, dhe Ungjilli për jetën dhe pasuesit e tij, për njerëzinë.
Një ndreqje rrënjësore e jetës është e mundur pra, vetëm me kushtin, që njeriu të lerë veten të pushtohet prej frymës së dashurisë ungjillore dhe të së drejtës. Realizimi i mendimeve tona të thella dhe ëndërrimeve tona të shenjta për një lumturi të përgjithshme në këtë botë, mund të kryhet vetëm pas një përpjekjeje të pandërprerë për të vendosur mbretërinë e Perëndisë në zemrat tona dhe në zemrat e të tjerëve. Nëse ky kusht do të mungojë nga jeta e njerëzisë, përfundimet më të shkëlqyera të qytetërimit mbeten vetëm përfundime të përcipta, të përkohshme, dhe jo përfundime reale, të qëndrueshme, të pathyeshme. Për këtë na bind vetë jeta e njerëzisë dhe eksperienca e hidhur, hap pas hapi.
Ka vallë ndërmjet nesh ndonjë nga ata që kanë parë vende të ndryshme dhe që kanë eksperiencë jete, i cili të mos ketë konstatuar se në botë ka shumë vende të bukura nga pikëpamja natyrale, me një klimë të bekuar dhe tokë pjellore, ku të gjitha duken se janë rregulluar prej Zotit, që jeta të jetë vërtet plot gëzim e kënaqësi, dhe ku, megjithëkëtë, si kudo, derdhen lotë, dëgjohen rënkime dhe mallkohet jeta? … Me ç’shpejtësi të çuditshme janë shtuar edhe po shtohen të gjitha lehtësitë për ta bërë jetën më të lumtur, dhe megjithëkëtë lumturia nuk arrihet, nuk i afrohet njeriut!
Filozofia e shtrydhur e Shopenhauerit dhe e Hartmanit, që predikon se jeta është një e keqe dhe vdekja është e mira më e lartë, është prodhim i kohëve tona. Përse të gjitha këto? Ndërsa ka aq shumë dhe aq lloje konditash për të fituar njeriu lumturinë mbi dhe, ç’i mungon më?
I mungon gjëja më kryesore; ajo domethënë që Krishti e quan “kripë e dheut'” mungon dashuria ungjillore dhe e vërteta ndër njerëzit; pa këto, jeta, edhe në kryeqytetet më të pasura të botës, edhe ndër pallatet më luksoze me mure prej mermeri e pasqyra, nuk është më e lumtur se në tendat e Beduinëve dhe në Kasollet e Eskimove. Natyrisht, komoditetet më të shumta janë nëpër pallatet, po këto nuk e sjellin lumturinë.
Është interesante ajo që shkruan Edm. de Amicis në veprën e tij “Kujtime nga Maroku”. “Sot – shkruan autori – pata një bisedë të nxehtë me një Maur tregtar. E çela bisedën me të, se desha të mësoj ç’mendim ka ai për qytetërimin tonë, pasi shumë herë kish udhëtuar dhe pati rastin ta njohë mirë. E pyeta pra:
– Ç’ thoni ju për qytetet tona madhështore? Ai më shikoi me vëmendje dhe m’u përgjigj në mënyrë të ftohtë:
– ç’të them?… Udhë të gjera, dyqane të mëdha, pallate… Të tëra me pastërti të madhe.
– Po ndonjë send më të mirë s’ke gjetur ndër ne e pyeta me kureshtje. Është e mundur të mos të të ketë bërë përshtypje jeta jonë shoqërore që është më e lartë se e juaja? Atëherë ç’gjë doni juve t’u bëjë përshtypje?
– Mos u zemëroni zotni, m’u – përgjigj. Se, besa, unë nuk mund të kuptoj në ç’gjë jeni ju më të lartë se ne. Në punën e nderit? Jo. Ne jemi më të ndershëm se ju. Është e vërtetë se edhe Maurët i gënjejnë ngandonjëherë evropianët, por evropianët i gënjejnë gjithnjë Maurët.
Atëherë e ktheva bisedën në tjetër temë. Në komoditetet që kemi.
– Po, e di – më thotë duke qeshur – si jo? Në këtë jeni të tërë mjeshtra. Dhe nisi të më rrjeshtojë: kundër diellit, ombrellë; kundër shiut, mushama; për sytë, syza; për të ndenjur, kolltukë; kur dhemb gishti, doktor; kur vdes, monument… O, sa sende janë ndër ju, pa të cilat s’mund të rroni: Ç’njerëz jeni ju? Ca fëmijë të mëdhenj, të rritur. Unë – shtoi – nuk e ndërroj kurrë vendin tim me tuajin… Kini komforte me të vërtetë, por nuk jini më të lumtur se ne!”
Tani, vini re edhe këto. Indianët e përfytyrojnë jetën tej varrit, si një vazhdim të jetës së këtushme. Shpirti i madh e i padukshëm – besojnë ata – do t’i sjellë në disa vende plot me kafshë për të gjuajtur. Popujt nomadë luftarakë të Zelandës e përfytyrojnë gjithashtu jetën pas vdekjes, si një rrjesht të pandërprerë luftërash kundër një armiku të padukshëm, luftëra ndër të cilat dalin fitimtarë vetëm ata që janë të mirë. Edhe gjermanët e vjetër të tilla shpresa ushqenin.
Këta shembuj na tregojnë, që popujt e mësipërm, ndonëse qëndronin në një shkallë kulture shumë të ulët në krahasim me ne, ishin më tepër të kënaqur me jetën që çonin. Këta, edhe botën tej varrit që paraqitet prej tërë popujve me fe të ndryshme nën ngjyrat më të gjalla, e besojnë si një vazhdim më të përsosur e më të përmirësuar të jetës së këtushme.
Pyesim tani veten; do të jemi vallë ne të kënaqur, qoftë edhe për pak, nëse dimë që tej varrit do të kemi po këtë jetë të këtushme ose dhe pak më të përmirësuar? Është mundur të përfytyrojë p.sh. punëtori, që jeta e tij tej varrit do të jetë një vazhdim i pandërprerë i djersitjes për të fituar bukën, ushtari se do të ketë të bëjë dhe në botën tjetër me parakalime, manovra dhe luftëra, nëpunësi se do të rrijë vazhdimisht në zyrën e tij dhe tregtari se do të ecë dyqan më dyqan për të mbledhur mall? Nuk na tregon kjo në mënyrë të kthjellët dhe bindëse që përparimi i qytetërimit të sotëm, i bazuar në parimet e materializmit ekonomik, mund t’i japë jetës vetëm komoditete të jashtme dhe se ky përparim vetëm, pa rilindjen morale të njeriut, pa rindërtimin e shoqërisë në bazë të parimeve të dashurisë ungjillore dhe të drejtësisë, s’është në gjendje që të qetësojë jetën njerëzore dhe ta bëjë të gëzuar?
Pa mësimet e Ungjillit pra, jeta është si gjella pa kripë; s’mund të ketë shijen e saj të vërtetë dhe as karakterin e duhur që të na duket e kënaqshme. Ajo sigurisht, do të prishet, do të shkrihet, do të demoralizohet. Dhe si do të mundim ne të shpëtojmë nga kjo prishje, kur përbuzim udhën e shpëtimit që na e shfaqi Zoti ynë Jisu Krisht? Si do të mundim ne të sjellim fisnikërinë në këtë botë të dobësisë e fodullëkut, dashurinë në botën e egoizmit, dritën e së vërtetës në botën e ligësisë dhe të padrejtësisë, nëse nuk do t’i njohim vetë këto, nëse nuk do të kuptojmë domethënien e tyre, nëse nuk do të ndjejmë vetë fuqinë magjike të madhështisë së tyre? Vetëm ai që këndon dhe kupton Ungjillin, vetëm ai që njeh Iisu Krishtin, mundet të njohë dhe të ndjejë ç’është e mira, dashuria, e vërteta. “Njihni të vërtetën – na thotë Ai – dhe e vërteta do t’ju shpëtojë”” (Joani 8, 32).
