Letrat e Shën Pavlit
Katërmbëdhjetë letra, të quajtura gjithashtu epistola, të cilat i përcaktohen apostullit Pavël, përfshihen në shkrimet e shenjta të Kishës së Dhiatës së Re. Do t’i vërejmë këto sipas rendit në të cilën ato janë vendosur në Shkrimin e Shenjtë dhe lexuar në vitin liturgjik të Kishës.
Romanëve
Letra e Romanëve u shkrua nga Shën Pavli prej Korinthit dikur rreth fundit të viteve pesëdhjetë të shekullit të parë. Ajo është një nga parashtrimet më zyrtare dhe më të detajuara që ne kemi të mësimit doktrinal të Shën Pavlit. Gjithashtu, ajo nuk është një nga pjesët më të lehta të shkrimit që mund të kuptohet pa një studim të vëmendshëm. Në këtë letër, apostulli Pavël shkruan rreth lidhjes së besimit të krishterë me mosbesimtarët, kryesisht me mosbesuesit judenj. Apostulli e pohon vlefshmërinë e Ligjit të Moisiut, megjithëse e mbron me pasion doktrinën se shpëtimi vjen vetëm në Krishtin, nga besimi dhe nga hiri. Ai diskuton fuqishëm rreth kuptimit të bashkimit me Krishtin, nëpërmjet pagëzimit dhe dhuratës së Shpirtit të Shenjtë. Ai nxit për përunjësi të madhe ndaj Izraelit nga të krishterët e kombeve, dhe thërret me fuqi dhe dashuri të madhe për rishartimin e judenjve mosbesues në komunitetin e vërtetë të Perëndisë, që është në Krishtin, i Cili është Vetë prej Izraelit “sipas mishit” (9:5) për hir të shpëtimit të tij dhe të gjithë botës.
Fundi i letrës është një fjalim nxitës i gjatë në lidhje me sjelljen e duhur të të krishterëve, duke u mbyllur me një listë të gjatë të përshëndetjeve vetjake nga apostulli dhe nga bashkëpuntorët e tij, duke përfshirë një Tertiu, shkruesi i letrës, drejtuar shumë anëtarëve të Kishës së Romës, duke i nxitur edhe një herë për qëndrueshmërinë në besim. Letra e Romanëve lexohet në liturgjinë e Kishës gjatë javëve të para mbas festës së Pentekostisë. Pjesë prej saj lexohen, gjithashtu në shërbesa të tjera liturgjikale, një nga të cilat, për shembull, është liturgjia misterore e Pagëzimit dhe Mirosjes (6:3-11).
1 Korinthianëve
Komuniteti i parë i krishterë në Korinth nuk dallohej as për paqen dhe harmoninë e tij të brendshme, as për sjellje morale shembullore të anëtarëve të tij. Dy letrat e Shën Pavlit drejtuar Korinthianëve, të cilat i kemi në Dhiatën e Re, shkruar në mes të viteve pesëdhjetë të shekullit të parë, janë të mbushura jo vetëm me mësime doktrinale dhe etike, përgjigje për çështje dhe probleme konkrete, por edhe me shumë vërejtje dhe qortime nga autori, si edhe me mbrojtje të shumta të autoritetit të tij apostolik. Këto letra e provojnë qartë faktin se të krishterët e parë nuk ishin të gjithë shenjtorë dhe se Kisha e parë përjetoi jo më pak vështirësi sesa Kisha sot apo në çdo kohë të historisë së saj në botë.
Mbas një përshëndetjeje të shkurtër dhe fjalë mirënjohjeje Perëndisë për hirin e dhënë Korinthianëve, letra e parë fillon me thirrjen e Shën Pavlit për bashkimin në Kishë. Kishte grindje dhe mosmarrëveshje të thella ndërmjet anëtarëve të komunitetit, prandaj apostulli i nxit të gjithë që të jenë të bashkuar në Krishtin e kryqëzuar, me anë të fuqisë së Shpirtit të Shenjtë në të Cilin nuk mund të ketë ndarje aspak (1-3). Pastaj ai mbron apostullatin e tij në përgjithësi dhe në veçanti atësinë e tij mbi Kishën e Korinthit, të cilat të dyja ishin sulmuar nga disa anëtarë të Kishës (4). Më pas, ai merret me problemin e imoralitetit ndër anëtarët e komunitetit dhe me çështjen e shkarjes nëpër gjyqe para gjykatësve paganë (5-6). Mbas kësaj vjen këshilla e Shën Pavlit rreth martesës së krishterë dhe problemit të ngrënies së ushqimit ofruar idhujve (7-8). Pastaj përsëri, ai mbron apostullatin e tij, duke theksuar faktin se ai e ka mbajtur gjithmonë veten materialisht dhe nuk i është bërë askujt barrë.
Ndarjet dhe ngatërresat në komunitetin e Korinthit ishin shprehur më konkretisht në mbledhjet eukaristike të Kishës. Pati një mosrespekt dhe abuzim të përgjithshëm të Trupit dhe Gjakut të Krishtit dhe ishte zhvilluar praktika ku çdo grup kishte ushqimin e tij të veçantë. Këto ndarje ishin shkaktuar në një shkallë jo të vogël edhe nga fakti se disa prej komunitetit kishin disa dhurata shpirtërore, për shembull, atë të lavdërimit të Perëndisë në gjuhë të panjohura, të cilat i shikonin si shenja të epërsisë së tyre ndaj të tjerëve. Ngatërresa ishin shkaktuar, gjithashtu nga gratë në Kishë, të cilat po e përdornin lirinë e tyre të re në Krishtin për përçarje dhe trazira.
Në letrën e tij Shën Pavli thekson për respekt dhe dallim ndaj Eukaristisë së shenjtë si realizimi qendror i bashkimit të Kishës, që vjen nga Vetë Krishti. Ai i paralajmëron kundër ndarjeve në Kishë për shkak të dhuratave të ndryshme shpirtërore, duke theksuar bashkimin absolut të Kishës si trupi i vetëm i Krishtit, i cili ka shumë gjymtyrë dhe shumë dhurata për ngritjen shpirtërore të të gjithëve. Ai ngulmon në parësinë absolute dhe epërsinë e dashurisë mbi çdo virtut dhe dhuratë, pa të cilën gjithçka tjetër bëhet e zbrazët dhe shkatërrohet. Ai i zbut ata që kanë dhuratën e lavdërimit të Perëndisë në gjuhë të panjohura, një dhuratë e cila pa dyshim po shkaktonte problemin më të mprehtë dhe bën thirrje për ushtrimin e të gjitha dhuratave, dhe sidomos mësimin e thjeshtë dhe të drejpërdrejtë të Fjalës së Perëndisë në Kishë. Ai u drejtohet grave që të sillen dhe të vishen ashtu si i ka hije të krishterëve. Dhe, së fundi, ai insiston se “të gjitha të bëhen sikur ka hije dhe me rregull” (10-14). Letra e parë e Korinthianëve mbaron me një fjalim të gjatë rreth kuptimit të ngjalljes së vdekurish në Krishtin, që është qendra e besimit dhe predikimit të krishterë. Apostulli e mbyll me një thirrje për para për të varfërit, dhe duke iu premtuar një vizitë, ai përsëri ngulmon në nevojën absolute të fuqisë së besimit, të shërbimit të përunjur dhe, veçanërisht të dashurisë.
2 Korinthianëve
E gjithë letra e dytë e Shën Pavlit drejtuar Korinthianëve është një numërim dhe përshkrim i detajuar i pësimeve dhe peripecive të tij në apostullatin e Krishtit. Në këtë letër, apostulli përsëri e mbron veten para Korinthianëve, disa prej të cilëve kishin reaguar shumë keq ndaj atij dhe ndaj udhëzimit dhe mësimit të tij në besimin. Ai e mbron “dhëmbjen” që ai po u shkakton këtyre njerëzve nga këshillimet dhe qortimet që po u bën atyre në lidhje me besimet dhe sjelljen e tyre dhe i thërret ata që ta dëgjojnë dhe ta ndjekin pas atë në jetën e tij në Krishtin.
Himni i dashurisë i Shën Pavlit
Po të flisja gjuhët e njerëzve dhe të engjëjve, por të mos kisha dashuri, do të bëhesha si një bronz që kumbon ose si cimbali që tingëllon.
Edhe sikur të kisha dhuntinë e profecisë, edhe të dija të gjitha misteret dhe mbarë shkencën dhe të kisha gjithë besimin sa të luaja nga vendi malet, por të mos kisha dashuri, nuk jam asgjë.
Edhe sikur të ndaja gjithë pasuritë e mia për të ushqyer të varfërit dhe ta jepja trupin tim që të digjej, por të mos kisha dashuri, nuk do të më vlente asgjë!
Dashuria është e durueshme; plot mirësi; dashuria nuk ka smirë, nuk vë në dukje, nuk krekoset, nuk sillet në mënyrë të pahijshme, nuk kërkon të sajat, nuk pezmatohet, nuk dyshon për keq; nuk gëzohet për padrejtësinë, por gëzohet me të vërtetën, i duron të gjitha, i beson të gjitha, i shpreson të gjitha, i mban të gjitha.
Dashuria nuk ligshtohet kurrë; por profecitë shfuqizohen, gjuhët pushojnë dhe njohuria do të shfuqizohet, sepse ne njohim pjesërisht dhe profetizojmë pjesërisht. Por, kur të vijë përsosmëria, atëherë ajo që është e pjesshme do të shfuqizohet.
Kur isha fëmijë, flisja si fëmijë, mendoja si fëmijë, arsyetoja si fëmijë; kur u bëra burrë, i flaka gjërat fëminore.
Tani në fakt, ne shohim si në pasqyrë, në mënyrë të errët, por atëherë do të shohim faqe për faqe; tashti njoh pjesërisht, kurse atëherë do të njoh thellë ashtu sikurse njihem.
Tani, pra, këto tri gjëra mbeten: besimi, shpresa dhe dashuria; por më e madhja nga këto është dashuria (1 Korinthianët 13).
I një interesi të veçantë në letrën e dytë, përveç tregimit të detajuar të aktivitetit të Shën Pavlit dhe të gjithçkaje që ai kishte duruar për ungjillin e Krishtit, është doktrina e apostullit që i përket lidhjes së të krishterëve me Perëndinë nëpërmjet Krishtit dhe Shpirtit të Shenjtë në Kishë. Meriton të përmendet në veçanti edhe mësimi apostolik rreth rëndësisë së shkrimeve për të krishterët (3-4) dhe mësimi rreth ndihmesës në para për veprimtarinë e Kishës (9). Rreshti mbyllës i letrës së dytë të Korinthianëve, i cili, ashtu si të gjitha letrat, formojnë pjesë të leximit të Kishës, përdoret në meshën hyjnore të Kishës Orthodhokse gjatë kanonit eukaristik. Hiri i Zotit tonë Jisu Krisht dhe dashuria e Perëndisë (Atit) dhe pjesëmarrja e Shpirtit të Shenjtë, qoftë me ju të gjithë (2 Korinthianët13:14).
Galatianëve
Letra e Shën Pavlit drejtuar Galatianëve, ka shumë mundësi galatianëve të Jugut (Listra, Derbe, Ikonium), është dërguar nga Antiokia në fillim të viteve pesëdhjetë. Në këtë letër të fuqishme, apostulli Pavël shpreh zemërimin dhe dhembjen e tij të thellë ndaj faktit, se Galatianët, të cilët kishin marrë ungjillin e vërtetë të Krishtit prej atij, ishin mashtruar duke praktikuar “një tjetër ungjill” i cili mësonte se shpëtimi i njeriut kërkonte zbatimin e ritualit të ligjit të Dhiatës së Vjetër, duke përfshirë edhe praktikën e rrethprerjes.
Zemra e kësaj letre drejtuar “Galatianëve të marrë” (3:1) është mbrojtja pa kompromis që i bën Shën Pavli faktit se ungjilli i tij nuk është i tij, por i Krishtit, ungjilli i shpëtimit, jo nga ligji, por nga hiri dhe besimi në Shpëtimtarin e kryqëzuar i Cili e jep Shpirtin e Shenjtë tek të gjithë që besojnë. Apostulli thekson faktin se në Krishtin dhe Shpirtin është liria nga robëria e mishit, nga robëria e frymërave të elementëve të universit dhe nga robëria e kërkesave rituale të ligjit, me anë të cilit asnjë nuk mund të shpëtohet. Për Izraelin e Perëndisë (6:16) të vërtetë, është liria e përsosur, birësia hyjnore dhe një krijim i ri. Ata “të cilët udhëhiqen nga Shpirti… nuk janë nën ligjin” (5:18).
Letra e Galatianëve përfshihet në leximet gjatë liturgjisë së Kishës Orthodhokse, me vargjet e famshme të kapitullit të katërt që lexohen në Apostullin e Meshës hyjnore të Krishtlindjes (4:4-7). Kjo letër i jep Kishës, gjithashtu vargun që këndohet në procesionin solemn të shërbesës së Pagëzimit, i cili zëvendëson gjithashtu Himnin Trishenjtor në Meshën hyjnore të festave të mëdha të Kishës, të cilat ishin dikur kremtimet e hyrjes së katekumenëve në jetën misterore të Kishës (shih Vëllimi II, Adhurimi).“Sa u pagëzuat më Krishtin, me Krishtin u veshët” (Galatianët 3:27).
Efesianëve
Letra e Shën Pavlit drejtuar Efesianëve, Filipianëve dhe Kolosianëve janë quajtur letrat e robërisë, meqenëse ato mbahen të jenë shkruar nga apostulli prej shtëpisë ku mbahej i arrestuar në Romë, rreth vitit gjashtëdhjetë mbas Krishtit. Në disa burime të hershme, letra e Efesianëve nuk i përmban fjalët “që janë në Efes”, duke i bërë disa të mendojnë për letrën si një letër e përgjithshme për të gjitha kishat. Qëllimi i Shën Pavlit në letrën e Efesianëve është të bashkëndajë inteligjencien e tij “në misterin e Krishtit” (3:4) dhe “për t’u manifestuar të gjithëve pjesëmarrjen e misterit, i cili nga epokat më të lashta qe fshehur në Perëndinë, i Cili i krijoi të gjitha gjërat. . .” (3:9). Në pjesën e parë të letrës, Apostulli përpiqet të përshkruajë misterin. Ai përdor shumë fjalë në fjali të gjata, të mbingarkuara me mbiemra, në orvajtjen për të kryer detyrën e tij. Edhe duke mos marrë në vlerësim një linjë të rregullt, pikat kryesore të mesazhit janë të qarta. Plani i Perëndisë për Krishtin, para themelimit të botës, është “ti përmbledhë të gjitha në Krishtin, edhe ato në qiejt edhe ato në tokë” (1:10). Plani është kryer nëpërmjet kryqëzimit, ngjalljes dhe lavdërimit të Krishtit në të djathtën e Perëndisë. Frutat e planit të Perëndisë janë dhënë falas tek të gjithë njerëzit, që besojnë te Zoti, nëpërmjet dhuratës së lirë të Perëndisë, si tek judenjtë ashtu edhe tek kombet. Ato janë dhënë në Një Shpirt të Shenjtë, në Një Kishë të Krishtit, “e cila është trupi i Tij, plotësia e Atij që mbush të gjitha në të gjitha” (1:23). Në Kishën e Krishtit, me çdo pjesë të trupit të ngjitur së bashku dhe që funksionon siç duhet në harmoni dhe unitet, njeriu rritet në të vërtetë dhe dashuri “në masën e shtatit të plotësisë së Krishtit” (4:12-16). Ai fiton hyrjen te Perëndia Atë me anë të Krishtit nëpër një Frymë, duke u bërë kështu “një tempull i shenjtë në Zotin… një banesë e Perëndisë” (2:18-22), “mbushur me tërë plotësinë e Perëndisë” (3:19).
Në pjesën e dytë të letrës, Shën Pavli sqaron ngatërresat e “misterit të madh … Krishtit dhe Kishës” (5:32). Ai nxit për doktrinë të shëndoshë dhe për dashuri, për një ndryshim të vërtetë të jetës, për një ndalim të plotë të çdo papastërtie dhe imoraliteti dhe për një përkushtim tërësor në luftën shpirtërore. Ai i drejtohet Kishës si të tërë: burrave dhe grave, prindërve dhe fëmijëve, zotërinjëve dhe shërbëtorëve. Ai i thërret të gjithë që “të vishen me njeriun e ri, të krijuar sipas Perëndisë në drejtësinë dhe shenjtërinë e së vërtetës” (4:24). Letra e Efesianëve gjendet në leximet liturgjike të Kishës me vargjet e njohura nga kapitulli i pestë, që lexohen në apostullin e kremtimit të misterit të Martesës (5:21-33).
Filipianëve
Siç e kemi përmendur, letra e Shën Pavlit drejtuar Filipianëve u shkrua gjatë kohës së burgimit të tij në Romë. Ajo është një nga letrat më intime të apostullit drejtuar atyre që i donte sinqerisht në Zotin, atyre që ishin bashkëpunëtorë besnikë në ungjillin “që nga dita e parë e deri tani” (1:5). Në këtë letër, Shën Pavli tregon ndjenjat më vetjake të mendjes dhe zemrës së tij, duke parë afrimin e mbarimit të jetës së tij. Ai lavdëron, gjithashtu, Kishën e Filipianëve si një komunitet i krishterë model në çdo pikëpamje, duke nxitur dhe frymëzuar anëtarët e dashur të saj, të cilët ai i quan “gëzimi dhe kurora ime” (4:1) me lutjet
“që dashuria juaj të teprojë gjithnjë e më shumë në njohuri dhe në çdo dallim” që “të dalloni gjërat më të mira dhe që të mund të jeni të pastër dhe të panjollë për ditën e Krishtit, të mbushur me fryte drejtësie që arrihen me anë të Jisu Krishtit, për lavdi e për lëvdim të Perëndisë” (1:10-11).
E një rëndësie të veçantë në letrën e Filipianëve, përveç përmendjes së “peshkopëve dhe dhjakonëve” (1:1), që tregon zhvillimin e strukturës së Kishës, është pjesa e famshme e Shën Pavlit rreth vetë-zbrazjes (kenosis) së Krishtit, që është pjesa e apostullit për festat e Lindjes dhe Fjetjes së Hyjlindëses në Kishën Orthodhokse, dhe që e ka ndikuar aq shumë jetën e krishterë shpirtërore, veçanërisht në Rusi.
Kini në ju po atë ndjenjë që ishte në Jisu Krishtin, i cili, edhe pse ishte në trajtë Perëndie, nuk e çmoi si një gjë ku të mbahej fort për të qenë barabar me Perëndinë, por e zbrazi veten e tij, duke marrë trajtë shërbëtori, e u bë i ngjashëm me njerëzit; dhe duke u gjetur nga pamja e jashtme posi njeri, e përuli vetveten duke u bërë i bindur deri në vdekje, deri në vdekje të kryqit. Prandaj edhe Perëndia e lartësoi madhërisht dhe i dha një emër që është përmbi çdo emër… (2:4-8).
Ashtu si të gjitha letrat e tjera Pavliane, letra e Filipianëve ka vendin e saj në leximet normale të Kishës.
Kolosianëve
Besohet se kjo letër e Shën Pavlit drejtuar Kolosianëve, shkruar, siç kemi thënë, nga Roma, kishte për qëllim të udhëzonte në ungjillin e vërtetë të krishterë, besnikët në Kolos, përballë disa mësimeve heretike që po kërcënonin komunitetin atje. Duket se ndonjë formë gnosticizmi dhe adhurimi engjëjsh ishte futur në Kishën e Kolosit. Gnosticizmi ishte një herezi e hershme e krishterë, i cili, në të gjitha format e tij të ndryshme, mohonte mirësinë e materies, realitetit trupor dhe, si pasojë: mishërimin, kryqëzimin dhe ngjalljen e vërtetë të Krishtit në trup njerëzor. Ai shpiku prej besimit të krishterë një tip filozofie dualiste dhe spiritualiste, e cila pretendonte të jepte një njohuri të fshehtë rreth hyjnores nëpërmjet misticizmit intelektual. Gnosa, si fjalë, do të thotë njohje. Në letrën e Tij, Shën Pavli thekson se ai me të vërtetë dëshiron që kolosianët
“të mbushen me njohjen e vullnetit të tij (Perëndisë) me çdo urtësi dhe mënçuri frymërore” (1:9), dhe që është e vërtetë se në Krishtin “janë fshehur të gjitha thesaret e diturisë dhe të njohjes” (2:3).
Por, kuptimi i vërtetë i ungjillit të krishterë është se në Krishtin, nëpërmjet të cilit dhe për të cilin të gjitha gjërat janë krijuar (1:16), “banon trupërisht gjithë plotësia e Hyjnisë” (2:9). Vetëm nëpërmjet mishërimit të Krishtit dhe vdekjes së Tij në kryq dhe ngjalljes së Tij, në mënyrën më të vërtetë, iu dha shpëtimi njerëzve. Ai jepet në Kishë, nëpërmjet pagëzimit; Kishës e cila është vetë “trupi” i Krishtit (1:24, 2:19). Kështu, apostulli iu thekson kolosianëve se Krishti është më i lartë se të gjithë engjëjt, mbasi “i zhveshi kryesitë dhe pushtetet (d.m.th. engjëjt)… duke triumfuar mbi ata” në kryqin (2:15). Prandaj, ai paralajmëron të tregojnë kujdes “se mos ndokush u gënjen me anë të filozofisë dhe me mashtrime të kota, sipas traditës së njerëzve, sipas elementeve të botës dhe jo sipas Krishtit” (2:8). Ai paralajmëron gjithashtu, që “askush të mos përvetësojë prej jush çmimin me preteks përulësie dhe kulti të engjëjve, duke u përzier në gjëra që nuk i ka parë, i fryrë nga një krenari e kotë për shkak të mendjes së tij mishore” (2:18). Përmbajtja dhe stili i letrës së Kolosianëve është i ngjashëm me atë të Efesianëve. Duke ndjekur mësimet doktrinale të letrës, përzjerjet shpirtërore të tyre për besimtarët shpjegohen me nxitje morale për një jetë të jetuar sipas Krishtit dhe në shërbim të plotë ndaj Atij. Ashtu si letrat e tjera të Shën Pavlit, letra e Kolosianëve lexohet në radhën e saj në shërbesat liturgjike të Kishës.
Thesalonikasve
Në përgjithësi pranohet se dy letrat e Shën Pavlit drejtuar Thesalonikasve janë letrat e para të apostullit, dhe janë gjithashtu, dokumentat e shkruara më të hershme të shkrimeve të Dhiatës së Re. Ka mundësi të jenë dërguar nga Korinthi, nga fundi i viteve dyzet, në përgjigje të raportit të sjellë nga Timotheu se kishin filluar disa vështirësi në Kishën e Selanikut rreth ardhjes së dytë të Krishtit dhe ngjalljes së të vdekurve. Në të dyja letrat e Thesalonikasve, Shën Pavli përsërit të njëjtën doktrinë. Ai nxit një palëkundshmëri plot durim të besimit dhe dashuri dhe shërbim të vazhdueshëm ndaj Zotit dhe vëllezërve përballë shumë mundimeve dhe persekutimeve që po hasnin besnikët. Ai siguron se Zoti do të vijë “si një vjedhës natën” (1 Thesalonikasve 5:2) kur të plotësohen të gjitha sulmet satanike kundër besimit. Por, ndërkohë të krishterët duhet të vazhdojnë “duke punuar shtruar” (2 Thesalonikasve 3:12) pa panik apo frikë, dhe pa përtesë ose plogështi në të cilën disa kanë rënë për shkak të besimit të tyre në ardhjen e shpejtë të Zotit. Në lidhje me ngjalljen e të vdekurve, apostulli mëson se ashtu si Jisui u ngjall me të vërtetë, po ashtu do të ngjallen të gjithë “ata që kanë fjetur” (1 Thesalonikasve 4:14).
Sepse Zoti Vetë do të zbresë nga qielli… dhe ata që vdiqën në Krishtin do të ngjallen të parët; pastaj ne të gjallët, që do të kemi mbetur, do të rrëmbehemi bashkë me ata ndër retë, për të dalë para Zotit në ajër, dhe kështu do të jemi përherë bashkë me Zotin (1 Thesalonikasve 4:16-17).
E tërë kjo pjesë (1 Thesalonikasve 4:16-17) është apostulli që lexohet në shërbesën e të vdekurit në Kishën Orthodhokse. Të dyja letrat drejtuar Thesalonikasve përfshihen në leximet liturgjike gjatë vitit kishtar.
Timotheut
Letrat e Shën Pavlit drejtuar Timotheut dhe Titit quhen letrat pastorale. Ndonëse disa studiues bashkëkohorë i konsiderojnë këto letra si dokumente të fillimit të gjysmës së dytë të shekullit të dytë, kryesisht, për shkak se ato paraqesin një pamje të zhvilluar të Kishës, Tradita e Kishës Orthodhokse i shikon këto si letra autentike të Shën Pavlit, shkruar gjatë arrestimit shtëpiak në Romë, gjatë fillimit të viteve gjashtëdhjetë të shekullit të parë. Të dyja letrat e Timotheut janë të ngjashme në përmbajtje, duke patur të njëjtin qëllim për të mësuar“sesi duhet të sillesh në shtëpinë e Perëndisë, që është kisha e Perëndisë së gjallë, shtylla dhe mbështetja e të vërtetës” (1 Timotheut 3:15).
Në letrën e tij të parë të Timotheut, Shën Pavli nxit “birin e vërtetë në besim” (1:2), i cili ishte në Efes, për të bërë “luftimin e mirë, duke pasur besim dhe ndërgjegje të mirë” (1:18-19). Ai thekson që të bëhen lutje në Kishë “për të gjithë njerëzit” (2:1) dhe që të ruhet dhe të përhapet “doktrina e mirë”, sidomos në kohët e vështirësive dhe të rënies nga besimi i vërtetë (4:6, 6:3). Në letrën, apostulli i këshillon të gjithë për besimin dhe sjelljen e përshtatshme të krishterë, duke i dhënë këshillë të veçantë, si profesionale ashtu edhe vetjake, bashkëpunëtorit të tij Timothe, të cilin e këshillon që të mos e lëjë pas dore dhuratën që ka marrë “me vënien e duarve nga ana e pleqësisë” mbi atë (4:14).
Pjesa më e madhe e letrës së parë drejtuar Timotheut përshkruan me imtësi kërkesat për shërbesat pastorale të peshkopit, dhjakonit dhe presviterit (priftit apo plakut), dhe jep udhëzime të veçanta në lidhje me të vejat dhe skllevërit. Rregullat që kanë të bëjnë me shërbesat pastorale kanë mbetur në Kishën Orthodhokse dhe janë përfshirë në rregullat e saj kanonike. I një rëndësie të veçantë në letrën e parë të Timotheut është pohimi i Shën Pavlit për mëkatshmërinë që është bërë pjesë e lutjeve parakungimore të Kishës Orthodhokse.
Kjo fjalë është e sigurtë e denjë për t’u pranuar plotësisht, që Krishti erdhi në botë për të shpëtuar mëkatarët, ndër të cilët unë jam i pari (1 Timotheut 1:15).
Në letrën e tij të dytë te Timotheu, Shën Pavli përsëri e nxit “birin e dashur” për të “ngjallur dhuratën e Perëndisë që është në ty me anë të vënies së duarve të mia” (2 Timotheut 1:2,6). Ai thekson nevojën absolute për “doktrinë të mirë” në Kishë, duke thirrur për një luftë të vendosur kundër “të ndyrave fjalë të kota” dhe që “të mos hahen kot me fjalë” (2:14,16), sidomos, gjatë “kohëve të vështira” kur ungjilli është sulmuar nga njerëz “mendjeprishur dhe të paprovuar në besë”, të cilët janë vetëm “besëmirë në dukje, por mohues të fuqisë së saj” (3:1-8). Ashtu si në letrën e tij të parë, apostulli përmend në mënyrë të veçantë nevojën për një besnikëri të palëkundur ndaj shkrimeve (3:15). Shprehja e Shën Pavlit në këtë letër, që udhëheqësit e Kishës të jenë “shpjegues të drejtë të së vërtetës” (2:15), është bërë lutja liturgjike zyrtare e Kishës Orthodhokse për peshkopët e saj.
Titit
Letra e Shën Pavlit drejtuar Titit është një version më i shkurtër i dy letrave të tij drejtuar Timotheut. Autori skicon kërkesat morale për peshkopët në Kishë dhe e nxit bariun që gjithmonë“të mësojë ato që përkojnë me doktrinën e shëndoshë” (1:9, 2:1). Aty tregohet sesi duhet të sillen udhëheqësit dhe anëtarët besnikë të Kishës. Pjesë nga letra e Titit rreth shfaqjes së “hirit të Perëndisë… që sjell shpëtim për të gjithë njerëzit… me anë të larjes së rilindjes dhe të ripërtëritjes së Frymës së Shenjtë, të cilën e derdhi me dorë të hapët mbi ne, me anë të Jisu Krishtit, Shpëtimtarit tonë” (2:11-3:7) përbën leximin e apostullit në Kishën Orthodhokse për festën e Epifanisë. Duke folur në përgjithësi, secila nga letrat pastorale është e përfshirë në leximin e vazhdueshëm të apostullit në Kishë. Ato lexohen gjatë vitit kishtar para fillimit të Kreshmës së Madhe.
Filimonit
Në letrën e tij drejtuar Filimonit, shkruar gjatë burgimit të tij në Romë, Shën Pavli i kërkon “bashkëpunëtorit të tij të dashur” (1:1) që ta pranojë skllavin e arratisur Onesim, i cili është bërë i krishterë, “jo më si skllav, por si një vëlla të dashur… sipas mishit dhe në Zotin” (16). Ai i kërkon Filimonit ta presë atë “si të isha vetë” (17) dhe është gati të paguaj çfarëdo borxhi që mund të kishte pasur ai ndaj të zotit të tij.
Hebrenjve
Pothuaj asnjë nga studiuesit bashkëkohorë të Shkrimit të Shenjtë nuk mendon se Shën Pavli është autori i letrës së Hebrenjve. Çështja e autorësisë së vërtetë të letrës ishte në diskutim qysh herët në Traditën e Kishës me konsensusin e përgjithshëm se frymëzimi dhe doktrina e letrës është pa dyshim e Shën Pavlit, por ndoshta shkruesi i letrës ishte ndonjë nga nxënësit e Shën Pavlit. Letra datohet në gjysmën e dytë të shekullit të parë dhe zakonisht në Kishë lexohet si letra e “apostullit të shënjtë Pavël”. Letra e Hebrenjve fillon me një mësim të qartë rreth hyjnisë së Krishtit, duke cilësuar se Perëndia, i Cili “shumë herë dhe në shumë mënyra… u foli etërve” dhe së fundi “naka folur këto ditë me anë të Birit, të cilin e bëri trashëgimtar të të gjitha gjërave, me anë të të cilit e krijoi dhe gjithësinë” (1:1-2).
Ai, (Biri i Perëndisë) duke qenë shkëlqimi i lavdisë së tij dhe vula e qenies së tij (ose personit) dhe duke i mbajtur të gjitha me fjalën e fuqisë së tij (1:3).
Krishti, Biri hyjnor i Perëndisë, u bë njeri si “apostull dhe kryeprift i rrëfimit tonë” (3:1), “Bariu i madh i dhënve” (13:20), “kreu dhe plotësonjësi i besimit” (12:2), të cilin Perëndia e dërgoi “të provonte vdekjen për të gjithë njerëzit” (2:9).
… Ai u bë pjesëtar në po ato gjëra (në mishin dhe gjakun njerëzor), që të shkatërronte, me anë të vdekjes, atë që ka pushtetin e vdekjes, domethënë djallin, edhe të çlironte të gjithë ata që nga frika e vdekjes i ishin nënshtruar robërisë për tërë jetën… t’u ngjante në çdo gjë vëllezërve, që të mund të ishte i mëshirshëm e kryeprift besnik në ato që i përkasin Perëndisë, për t’u bërë pajtim për mëkatet e popullit. Sepse, duke qenë se ai vetë hoqi kur u tundua, mund t’u vijë në ndihmë atyre që tundohen (2:14-18).
Tema kryesore e letrës së Hebrenjve është krahasimi i flijimit të Krishtit me flijimet e priftërinjve të Dhiatës së Vjetër. Priftërinjtë e Dhiatës së Vjetër bënin vazhdimisht flijime kafshësh për vete dhe për mëkatet e popullit, duke hyrë në shenjtëroren e Tempullit të Jerusalemit. Krishti bën flijimin e përsosur dhe të përjetshëm të Vetvetes mbi kryq, një herë e përgjithmonë, për mëkatet e popullit dhe jo për Vetveten, duke hyrë në shenjtëroren qiellore, jo të bërë me dorë, “për të dalë tani përpara Perëndisë për ne” (9:24). Ky është flijimi i përkryer dhe përmbushës i kryepriftit të përkryer të Perëndisë, i Cili ishte parafiguruar në personin e mistershëm të Melkisedekut, në Dhiatën e Vjetër, si edhe priftërinë rituale të Levitëve nën ligjin e vjetër, i cili ishte “hije e të mirave që kishin për të ardhur” dhe akoma jo “figurën vetë të gjërave” (10:1; shih Zanafilla 14; Eksodi 29; Levitiku 16; Psalmi 110).
Nëpërmjet flijimit të përkryer të Krishtit, besimtarët marrin ndjesën e mëkateve dhe “bëhen të përsosur” (11:40), duke u udhëhequr dhe drejtuar nga Vetë Perëndia, i Cili jep Shpirtin e Tij të Shenjtë që nëpërmjet vuajtjeve të tyre në imitimin e Krishtit, Populli i Tij “të bëhet pjesëtarë në shenjtërinë e Tij” (12:10). Kjo kryhet, edhe një herë akoma, jo nga veprat rituale të ligjit i cili “nuk mbaroi asnjë lloj pune” (7:19), por me anë të besimit në Perëndinë, pa të cilin “është e pamundur t’i pëlqesh Atij” (11:6). Letra e Hebrenjve, e cila lexohet në Kishën Orthodhokse në Meshën hyjnore gjatë Kreshmës së Madhe, mbaron me thirrjen e autorit ndaj të gjithëve që të jemi mirënjohës, sepse kemi “marrë mbretërinë e patundur” dhe t’i “shërbejmë Perëndisë në një mënyrë të pëlqyeshme, me nderim dhe me frikë; sepse Perëndia ynë është një zjarr që të përpin” (12:28-29). Ai thërret, gjithashtu për dashuri, besim, pastërti, bujari, fuqi, bindje dhe gëzim ndër të gjithë ata që besojnë në“Jisu Krishtin (që) është i njëjtë dje, sot e përjetë” (13:8).
