Duke qenë se jemi në një vit jubilar të 1700 vjetorit të shpalljes së Krishterimit si fe e lirë dhe e ligjshme përkrah feve të tjera të asaj kohe në Perandorinë Romake, menduam të paraqesim një përzgjedhje të një studimi interesant që gjendet tek Enciklopedia fetare dhe etike, vol. 8, Athinë 1966, fq. 888-889, në fjalën “Edikti”.

    Pas fitores kundër Maksentit (312), perandorët Konstandini dhe Licini u takuan në Milano gjatë muajve të parë të vitit 313. Aleanca e tyre u fuqizua edhe nëpërmjet lidhjesh familjare, pasi Licini u martua me motrën e Konstandinit, Konstandian. Ndërkohë, mes masave liberale dhe bujare të marra, të cilat u vendosën gjatë takimit në fjalë, ishte padyshim edhe ajo që kishte të bënte me Krishterimin. Eusebi (Hist. Kisht. V, 5) dhe Laktanti (De mort persec. 48) përmendin me ndryshime të vogla një letër të Licinit drejtuar qeveritarëve të provincave në varësi të tij, të shkruar në emër të të dy perandorëve, e cila krejt gabimisht është quajtur prej  studiuesve të kohëve të reja “edikt i Milanos”, por që në të vërtetë nuk është më shumë se një akt ligjor, të cilin edhe e interpreton.

    Ky dokument nuk përbën pohim të besimit të krishterë, as nuk krijon për të krishterët ndonjë situatë të favorshme. Thjesht, u njeh atyre, ashtu si edhe praktikantëve të çdo feje tjetër, lirinë e kultit. Shteti nuk e konsideron më si të domosdoshëm nderimin ndaj hyjnive të fesë zyrtare. Arritja e madhe e lirisë së mendimit fetar ishte sendërtuar dhe, rrjedhimisht, politika e mëparshme e përndjekjeve flakej tej dhe dënohej.
    Bëhet fjalë për një progres të rëndësishëm krahasuar me ediktin e tolerancës së Galerit (311). Teksa ky i fundit kritikonte dhe mbante një qëndrim qortues ndaj të gjithë atyre që braktisnin fenë tradicionale për të përqafuar doktrinën e Krishtit, por u jepte fund përndjekjeve për qëllime përfitimi, ose siç thuhej, për butësi, dokumenti i Milanos mohonte gjithë politikën administrative të perandorëve të mëparshëm.  Duke u dhënë parimi, sipas të cilit përqafimi i besimit të krishterë nuk përbënte shkelje ligjore në dëm të shtetit, kthimi të krishterëve i pronave që u ishin konfiskuar rridhte si një pasojë e ligjshme.
    Gjithsesi, është për t’u shënuar fakti se përcaktohet që pronat në fjalë do t’u kthehen komuniteteve (“conventiculis” thotë teksti i Laktantit), gjë që do të thotë se komuniteteve të krishtera u njihet mundësia e së drejtës së pronësisë.
    Për shkak të famës që mori ky dokument perandorak, të cilit autorë të krishterë i dhanë më shumë rëndësi nga ç’duhej, duke lënë kështu në hije ediktin e Galerit, por edhe kontributin e Licinit, dhe duke i njohur vetëm Konstandinit lavdinë e dhënies së lëshimeve të favorshme të krishterëve, është i kuptueshëm fakti se pse u shkaktuan reagime në gjirin e kritikëve gjatë gjysmës së parë të shekullit të kaluar. Disa prej këtyre kaluan në teprime, duke pretenduar se i gjithë dokumenti ishte një falsifikim i krishterë. Një gjë e tillë është e pamundur sepse dy autorët e lartpërmendur që i referohen ediktit janë bashkëkohës të ngjarjeve dhe nëse do të sajonin një akt perandorak, do të ekspozoheshin përballë një përgënjeshtrimi të zhurmshëm. Të tjerë, më pak radikalë, ndodhen më afër gjërave: O. Seeck vërtetoi se teksti i ruajtur nuk mund të cilësohet si edikt. H. Grégoire shtoi dëshminë se ky akt nuk e ka prejardhjen nga Milanoja, por nga Nikomedia dhe datimi i tij nuk është muaj shkurt, por qershori i vitit 313. Në të njëjtën kohë ky u përpoq të dilte në përfundimin se akti nuk i kushtohet Konstandinit, por vetëm Licinit, të cilit duhet t’i njihet përparësia në lidhje me qëllimet dashamirëse kundrejt Krishterimit, gjë që ndoshta përbën ekzagjerim, të cilin e hodhi poshtë J. B. Palanque.
 
Përkthyer nga Pirro Kondili

 

Post Views: 509