TEMPULLI DHE QËLLIMI I EKZISTENCËS
Mitropoliti i Korçës, Hirësia e Tij, Joani Tempulli nr. 12, Korçë, 2007.
Cili është qëllimi i ekzistencës individuale, apo cila është arsyeja që ekziston gjithësia, janë pyetje që duhet të ngrihen në çdo shpirt e mendje njerëzore, sepse kjo është pyetja kryesore e jetës. Një jetë që të jetë e plotë duhet të ketë patjetër një qëllim, sepse pa të jeta humbet vetë jetën, duke u kthyer në një jetë të kotë. Është njësoj si një udhëtim, që nëse nuk ka një destinacion përfundimtar, ai fillon e bëhet i lodhshëm, i mërzitshëm dhe i kotë. Jeta e njeriut është me të vërtetë një udhëtim dhe udhëtimi presupozon se ka një destinacion përfundimtar. Vlerat universale të njerëzimit janë formuar pikërisht nga ideja e destinacionit të tij përfundimtar dhe nga përmbushja e këtij destinacioni.
Ato janë konsoliduar nga përgjigjet që çdo qytetërim i ka dhënë qëllimit të ekzistencës, duke e bërë njeriun që të kuptojë se ekzistenca e tij është përtej thjesht gjallesës.
Jeta e tij është një udhëtim dhe një kërkim. Koha dhe hapësira janë korniza e përmbushjes së ekzistencës së tij, por qëllimi i ekzistencës është për ta kapërcyer kohën dhe hapësirën: njeriu është një qenie transhendentale. Ja vlen të përmendet thënia e Pompeit të Madh se të jetosh nuk është e rëndësishme, por të udhëtosh është, që do të thotë se nëse jeta nuk është një udhëtim, por është vetëm thjesht një gjallim, atëherë ajo është një jetë e gjymtuar. Pa këtë dimension të jetës vlerat e saj do të humbnin kuptimin dhe dalëngadalë do të thaheshin, duke e bërë njeriun të humbë jo vetëm qëllimin e ekzistencës, por edhe njerishmërinë e tij.
Fatkeqësisht, ne jetojmë sot në një kohë kur njeriu e ka humbur nocionin e qëllimit të ekzistencës. Nga të gjitha qytetërimet që kanë ekzistuar në historinë botërore vetëm ky i sotmi nuk ka më një përgjigje për pyetjen bazike të jetës. Qytetërimet e mëparshme në forma të ndryshme i përgjigjeshin kësaj pyetje. Madje ato ishin formuar nga mënyra sesi i përgjigjeshin kësaj pyetje. Ndërsa sot ne jemi para një fakti tronditës. Duke mos patur përgjigje rreth kësaj pyetjeje jeta jonë po çoroditet dhe duke u çoroditur po gjymtohet dhe, nëse ne nuk kemi më as pyetje, do të thotë që ne po humbasim humanitetin tonë, thelbin e asaj që e bën njeriun njeri.
Sepse, tragjikisht, jo vetëm që nuk ka më përgjigje për këto çështje, por shihet që as nuk ka më pyetje për këto. Pyetja për qëllimin e ekzistencës së njeriut sa po vjen e po rrallohet. Gjithmonë e më pak njerëz i drejtojnë vetes këtë pyetje. Nëse ne nuk do të kemi më këtë pyetje, për qëllimin e ekzistencës sonë, atëherë si do kemi një përgjigje? Përgjigjja është e domosdoshme për ekzistencën e njeriut dhe për përmbushjen e kësaj ekzistence. Ajo nuk është thjesht një shpjegim teorik për të kënaqur intelektin njerëzor, por është një ndihmesë e domosdoshme për ta ndihmuar njeriun që të përmbushë këtë qëllim ekzistence. Dimensioni i saj është një dimension ontologjik, pa të dëmtohet vetë qenia. Prandaj përgjigja ndaj kësaj pyetjeje ishte bazike. Tempulli i çdo besimi apo qytetërimi ishte për t’i dhënë përgjigje këtyre pyetjeve. Madje ai nuk ishte thjesht vetëm për t’i dhënë njeriut kuptimin e tij të vërtetë të ekzistencës, por ishte edhe vendi ku njeriu mund ta përmbushte këtë qëllim, për ta bërë atë një qenie të plotë, një qenie transhendentale dhe për ta kthyer atë nga një homo animalis në homo humanus.
* * *
Gjatë zhvillimit të qytetërimeve të ndryshme dhe të zhvillimit të mendimit njerëzor mund të themi se ka patur tre rryma kryesore në lidhje me qëllimin e ekzistencës së njeriut dhe të universit. Ndër to dy i japin njeriut një përgjigje për qëllimin e ekzistencës së tij dhe të universit, ndërsa e treta jo.
E para, filozofia e vjetër antike, e cila shikonte një harmoni në tërë universin, ndonëse për atë universi (e tëra) ishte mbi individin, sepse pjesa (në kuptimin tonë njeriu) ishte për hir të së tërës. “Ti harron se krijimi nuk është për përfitimin tënd: ti ekziston për hir të universit” . Njeriu ishte vetëm një pjesë e universit dhe pesha e këtij universi e shtypte njeriun në ekzistencën e tij. Ky lloj vizioni e çonte njeriun lehtësisht në dëshpërim dhe në anonimat. Nga një vizion i tillë ishte i pashmangshëm stoicizmi apo hedonizmi, dy anët e ndryshme të së njëjtës medalje.
Ndërsa pikëpamja fetare në përgjithësi dhe sidomos ajo biblike në veçanti i jep më përparësi njeriut: bota është krijuar për hir të tij. Kjo pikëpamje jo vetëm që i jep njeriut një qëllim të ekzistencës së tij dhe të universit, por i jep atij edhe një përgjegjësi për përmbushjen e ekzistencës së tij. Në këtë mënyrë ajo e vendoste njeriun në pozicionin optimal të qenies: në atë transhendentale.
Linja e tretë, materializmi, duke përjashtuar ekzistencën e një inteligjence në formimin dhe drejtimin e universit, e përjashton në vetvete ekzistencën e një qëllimi. Për njeriun e sotëm, jo vetëm që bota nuk është për hir të tij, por as ai për hir të botës. Për atë, fatkeqësisht, universi nuk ka ndonjë qëllim. Sepse nëse nuk do të kishte një arsye në krijimin e universit atëherë si do të kishte një qëllim në jetë? Ja si shprehet një ateist i madh, por fatmirësisht i sinqertë. “Pyetja, Kush është qëllimi i jetës njerëzore?’ është bërë shumë herë; kurrë nuk ka marrë ndonjë përgjigje të kënaqshme… Kështu, përsëri, vetëm feja është në gjendje t’i përgjigjet pyetjes së qëllimit të jetës. Vështirë se do të ishte gabim të konkludoje, se idea e një qëllimi në jetë qëndron apo bie me sistemin fetar.” . Duke rënë ky sistem fetar, çdo njeri me një llogjikë normale do të mendonte, në një mënyrë të natyrshme, se nuk ka më një qëllim në jetë. Vetëm feja, e cila e shikon jetën si një udhëtim drejt një destinacioni përfundimtar, mund t’i japë njeriut një qëllim në ekzistencën e tij dhe nëse humbet feja, atëherë humbet edhe destinacioni përfundimtar. Duke humbur destinacioni përfundimtar ka humbur edhe qëllimi i ekzistencës dhe kështu ka humbur edhe vetë jeta e njeriut. Nëse nuk ka një qëllim, atëherë nuk ka më as edhe një të vërtetë dhe gjithçka mund të bëhet qëllim dhe e vërtetë. Dhe pikërisht është kjo që ka krijuar tërë këtë konfuzion mendor dhe moral në botën e sotme. Ç’farë mund të bëjë një njeri i cili nuk beson në një destinacion përfundimtar të tij? Jeta e tij dalëngadalë do të humbasë të gjitha vlerat e krijuara, të cilat janë bazuar në qëllimin e ekzistencës njerëzore dhe si pasojë do të degradohet vetëm në nivelin e gjallesës. Duke humbur qëllimin e ekzistencës njeriu humbet thelbin e jetës së tij dhe dëmton rëndë, ontologjikisht, qenien e tij.
Humbja e qëllimit të ekzistencës, që vjen si rezultat i humbjes së fesë, ka pasoja katastrofike për qeniet njerëzore. Sepse shumë vlera, të cilat e mbajnë akoma shoqërinë njerëzore, mendimin dhe etikën e saj, janë formuar pikërisht nga besimi në një destinacion të njeriut dhe nga një qëllim real në ekzistencën. Ja si shprehet një tjetër ateist i madh: “Perëndia nuk ekziston… dhe ne duhet të përballemi me të gjitha konsekuencat e kësaj. Ekzistencialisti i kundërvihet fuqishëm një lloji të etikës sekulare që do të donte ta hiqte Perëndinë me koston sa më të vogël… Përkundrazi, ekzistencialisti, mendon se është shumë e dhimbshme që Perëndia nuk ekziston, sepse e gjithë mundësia e gjetjes së vlerave në një qiell të ideve hiqet së bashku me Atë; nuk mund të ketë një të Mirë a priori meqenëse nuk ka një ndërgjegje të përsosur dhe infinite për ta menduar atë. Askund nuk është shkruar se e Mira ekziston, se ne duhet të jemi të ndershëm, se nuk duhet të gënjejmë; sepse fakti është që jemi në një plan ku ka vetëm njerëz. Dostojevski thotë: Nëse Perëndia nuk ekziston të gjitha do të ishin të lejueshme.’ Kjo është vetë pikënisja e ekzistencializmit… dhe si pasojë njeriu është i dëshpëruar, sepse as brenda tij dhe as jashtë tij, ai nuk mund të gjejë diçka për tu kapur… nëse Perëndia nuk ekziston, ne nuk gjejmë as vlera dhe as urdhërime ku mund të drejtohemi për ta legjitimuar sjelljen tonë.”
Kështu mund të themi se përkufizimi i historisë, kulturës, mendimit dhe në përgjithësi i gjithë qytetërimit perëndimor, bërë nga Çesterton, se: “Paganizmi ishte gjëja më e madhe në botë dhe Krishtërimi ishte më i madh, dhe gjithçka tjetër më pas ka qenë krahasueshmërisht e vogël”, është jashtëzakonisht i përshtatshëm edhe për mendimin rreth qëllimit të ekzistencës. Paganizmi jepte një tabllo ku mund të kultivoheshin virtute të mëdha, Krishtërimi ishte më i madh sepse jepte një qëllim të qartë të ekzistencës dhe mundësinë e arritjes së këtij qëllimi; dhe gjithçka tjetër më pas është realisht më e vogël.
* * *
Njeriu e ka humbur kuptim dhe qëllimin e ekzistencës së tij. Duke hequr Perëndinë iku edhe qëllimi. Duke hequr këtë sistem, me një Krijues dhe me një qëllim, bota është kthyer në një objekt të pakuptueshëm, të huaj dhe indiferent. Njeriu ndjehet i trembur dhe i humbur në tërë këtë univers. Bota dhe gjithçka tjetër rrotull është kthyer në një tjetër. Konflikti ndërmjet ekzistencës njerëzore dhe indiferentizmit të universit krijon pasiguri dhe konfuzion. Njeriu gjendet i pafuqishëm para kësaj gjithësie të pakuptueshme. Duke hequr Perëndinë nga botëkuptimi i tij (sidomos një Perëndi personal), raporti me botën rrotull tij u bë i frikshëm; ai ndodhet tashmë nën fatin e pamëshirshëm dhe jeta e tij është kthyer në ankth dhe tragjedi. Është plot kuptim që vizioni i shumë mistikëve të mëdhenj të Krishtërimit nuk e paraqet ferrin me cfurqe, zjarr dhe squfur, por si një vend ku shpirtrat enden pa kuptim. A nuk na kujton ky vizion botën e sotme? Miliona e miliona qenie njerëzore enden pa kuptim – të humbur. Dhe termi të humbur është termi fetar ekuivalent me të dënuar.
Humbja e qëllimit të jetës ka bërë që ai të humbasë veten e tij. Ajo që shihej para disa dekadash vetëm tek neurotikët, tashmë është bërë diçka e zakonshme për shumicën. Cekëtia e jetës, humbja e çdo interesi për pyetjet bazike të ekzistencës, largimi nga vetja e vërtetë dhe deformimi, shpesh distancimi i plotë, i lidhjes me thelbin e ekzistencës së tij psikike, e kanë bërë njeriun të humbasë qëllimin e ekzistencës së tij, madje më tepër se kaq, sepse tani as pyetet më për qëllimin e ekzistencës. Ajo që dikur shihej si pakti me djallin, kur dikush e braktiste veten duke shitur shpirtin e tij dhe që në termat psikiatrike quhet “huajësimi nga vetja”, tashmë nuk është më vetëm rast neurotik, por po bëhet një nga tiparet dalluese të qytetërimit të sotëm.
Në librin e tij Sëmundje për Vdekje, Kierkegaard e quan pikërisht humbjen e vetes “sëmundje për vdekje”. Studimet psikologjike dhe vëzhgimet klinike koincidojnë me pohimin e Kierkegaardit. Tragjedia është sepse njerëzit nuk janë më të vetëdijshëm për humbjen e vetes dhe ka humbur sensi i kuestit, i kërkimit për të gjetur dhe përmbushur veten. Kjo ka bërë që njeriu ta dëmtojë jashtëzakonisht qenien e tij dhe me të edhe lirinë e tij, sepse ato nuk mund të ndahen dot nga njëra-tjetra, ato përcaktojnë njëra-tjetrën.
Në një botë indiferente, të pakuptueshme, të huaj dhe pa qëllim, ekzistenca e njeriut është e kufizuar dhe ankthi i tij ekzistencial bëhet i padurueshëm. E vetmja mënyrë për të përballuar tashmë këtë ankth mbetet dehja në forma të ndryshme. Kjo nuk e zgjidh problemin. Ta shmangësh problemin duke u dehur është në fakt jo zgjidhje por humbje. “Neuroza e të Dielës” godet njerëz që në një moment pushimi, të “ç’dehur” nga dehja e zënies me punë gjatë ditëve të javës, ballafaqohen me mungesën e qëllimit të jetës së tyre. Boshllëku ekzistencial, si rezultat i mungesës së qëllimit në jetë, lind një etje të shfrenuar për ta mbushur dhe njeriu përpiqet ta mbushë me një jetë të rreme. Disa mundohen ta mbushin me drogime, me lakminë për pasuri dhe pushtet dhe të tjerë në dëshira epshore: të gjitha këto droga të llojeve të ndryshme. Të tjerë, fatkeqësisht, në tentativa vetëvrasjeje. Dhe sa më shumë që thellohet vakumi ekzistencial aq më shumë shtohet etja për ta mbushur atë, duke e zhytur njeriun gjithmonë e më shumë në një errësirë intelektuale, emocionale dhe shpirtërore.
Duke humbur qëllimin e vërtetë në jetë, mijëra gjëra, të cilat nuk kanë në vetvete ndonjë vlerë të rëndësishme, bëhen qëllime. Harxhohen energji pa fund për gjëra të kota, duke e shtuar shqetësimin dhe stresin dhe duke e bërë jetën një ankth dhe mundim.
Mungesa e qëllimit e ka bërë jetën pa gëzim, sepse kjo i heq asaj vetë tharmin e jetës. Duke humbur qëllimin, fillojnë dhe humbasin edhe shumë gjëra të tjera që mund të dukeshin si të dhëna, por që në fakt janë pjesë e vlerave të formuara nga një kulturë që ka një qëllim në jetë dhe një mendim të kultivuar të realizimit të këtij qëllimi. Ne jemi vetëm në fazën e parë të përballimit me rrezikun që vjen nga humbja e vlerave, por shumë shpejt rreziku do të jetë akoma më i madh. Etika, kultura dhe mendimi i brezave të sotëm ndikohen akoma, edhe kur ata nuk janë të vetëdijshëm për këtë gjë, nga vlerat tradicionale. Është njësoj si me një tokë e cila është ujitur nga shiu. Edhe kur pushon së rëni shi ajo përsëri është e lagur. Edhe për pak kohë ajo mund të ushqejë bimët që ndodhen në atë. Por dihet me siguri, se nëse toka nuk do të ujitet përsëri ajo do të thahet; dhe së bashku me tokën edhe bimët që ushqehen prej saj. E njëjta gjë ndodh edhe kur humbasin vlerat. Mund të ushqehen edhe për pak kohë disa breza, por përfundimisht vlerat do të thahen, sepse nuk po ujiten dhe së bashku me to edhe shoqëria që ushqehet prej tyre.
* * *
Mendimi dhe Etika e sotme janë njëdimensional, ose në rastin më të mirë dydimensional. Ato merren zakonisht vetëm me çështjen se si njerëzit duhet të ndërveprojnë ndërmjet tyre. Ndërsa Etika e vjetër ishte tredimensionale, d.m.th. ajo e shikonte njeriun në etikën individuale, në atë sociale dhe në atë më rëndësishmen, se këto dy dimensione ishin në shërbim të dimensionit të tretë, atë të qëllimit të ekzistencës. Metafora e C. S. Luisit (Lewis) e jep qartë vizionin tredimensional të Etikës së vërtetë. Ai i shpjegon me një metaforë të tre gjërat që i duhen një flote në lundrim. E para: çdo anije duhet të dijë se si të qëndrojë që të jetë në gjendje lundrimi. Kjo është etika individuale. E dyta: anijet duhet të mbajnë distancat e duhura që të mos përplasen me njëra-tjetrën. Kjo është etika sociale dhe eticistët e sotëm merren pothuaj vetëm me këtë. E treta dhe më e rëndësishme, është që flota duhet të dijë në radhë të parë përse ajo është në det. Kush është misioni dhe kush është destinacioni i saj?
E njëjta gjë ndodh edhe me ne. Patjetër që ne na duhet të dimë të parën, d.m.th., të dimë se si të ndërtojmë karakterin, për të dalluar virtutin nga vesi dhe për të qenë në gjendje edhe për ndërveprimin me të tjerët, sepse shumë probleme dhe konflikte lindin nga mos funksionimi i etikës individuale, ngaqë etika sociale përbëhet nga ndërveprimi i individëve të ndryshëm. Po ashtu duhet të dimë edhe të dytën, d.m.th. të dimë mënyrën se si të ndërveprojmë me njëri-tjetrin. Kjo është shumë e rëndësishme për jetën sociale të njerëzimit. Por, sado të rëndësishme që të jenë dy të parat, e treta është më rëndësishmja: të dimë përse jemi në këtë jetë, cili është qëllimi i ekzistencës sonë dhe cili është destinacioni ynë përfundimtar. Pa këtë të tretën, edhe dy të parat nuk do të funksionojnë normalisht. “Për mua – thotë Gëte – gjëja më e madhe në këtë botë nuk është aq shumë se ku po rrimë, por në çfarë drejtimi po shkojmë”.
Fatkeqësisht, mendimi modern pothuajse nuk merret fare me pyetjen themelore të ekzistencës. “Ndoshta – shkruan Peter Kreeft – kjo është arsyeja përse shumica e filozofisë moderne duket tek njerëzit e zakonshëm kaq e dobët dhe qaramane, kaq e specializuar dhe elitiste dhe mbi të gjitha kaq e mërzitshme. Mendoj se e di përse filozofët modernë nuk guxojnë ta ngrenë këtë, më të madhen pyetje: sepse ata nuk kanë një përgjigje për të. Ka një gropë kaq të madhe sa vetëm kur ajo e një ekzistencialisti, ose besimi i një ateisti mund ta mbushë atë.”
* * *
Ndonëse qëllimi në jetë nuk mund të jetë i dukshëm në planin e mendimit, përsëri, thellë brenda njeriut, është nevoja për të pasur një qëllim në jetë, për të pasur një arsye. Në planin ekzistencial të gjithë e ndjejmë se një jetë pa qëllim nuk është një jetë e plotë. Viktor Frankl, themeluesi i shkollës së tretë psikiatrike të Vjenës, logoterapisë, vëzhgoi me të drejtë, gjatë kohës që ishte në një kamp përqendrimi nazist, se nevoja bazike e njeriut në jetën e tij është për të pasur një kuptim dhe qëllim në jetë. Ai arriti në konkluzionin se nevoja themelore e njeriut nuk është kënaqësia siç mendoi Frojdi dhe as dëshira për pushtet, siç mendoi Adleri, madje këto janë zëvendësues për mungesën e vetë qëllimit. Viktor Frankl theksoi se nevoja bazike është për të patur “një arsye për të jetuar dhe një arsye për të vdekur”.
Kënaqësia mund të duket shpesh si një përmbushje e jetës së njeriut dhe njeriu, i cili i provon të gjitha kënaqësitë e kësaj bote, mund të duket si një njeri i lumtur. Por përvoja e njerëzimit deri tani na tregon gjë tjetër. Madje kur njeriu mund t’i ketë të gjitha mundësitë për kënaqësitë e kësaj jete, atëherë para tij hapet humnera e madhe e zbrazëtirës ekzistenciale. Përpara tij del akoma më e qartë mungesa e qëllimit. Një njeri që nuk i ka këto mund të mendojë se po t’i kishte do të ishte i lumtur. Por jeta e njerëzve që i kanë patur dëshmon të kundërtën. Kishtari, libri më filozofik i Dhiatës së Vjetër dhe ndoshta, siç mendohet nga shumë studiues, i pari libër ekzistencialist në botë, e shpreh më së miri këtë ide. Solomoni ishte mbreti më i ditur, më i fuqishëm dhe më i pasur i Lindjes. Atij s’i mungonte asgjë nga ato që formojnë kënaqësitë e jetës: kishte pasuri, verë, gra, kopshte, pishina, shërbëtorë dhe gjithçka tjetër. Por këto nuk i sollën atij përmbushje, përkundrazi ato sollën para tij kotësinë e këtyre gjërave, duke u bërë kështu kontrasti që të ndihmon për ta parë më mirë zbrazëtinë e kësaj jete. Ja si shprehet ai: “Unë thashë në zemrën time: ‘Eja tani, dua të të vë provë me gëzimet: dëfrehu!’ Por ja edhe kjo është kotësi. Për të qeshurit kam thënë: ‘Është një marrëzi, dhe për gëzimin: Kujt i shërben?’ Kërkova në zemrën time si ta kënaq trupin tim me verë, duke e nxitur njëkohësisht zemrën time drejt diturisë dhe t’i qepet marrëzisë, deri sa të shoh cila është më e mira që bijtë e njerëzve do të duhet të bënin nën qiell tërë ditët e jetës së tyre. Kështu kreva punime të mëdha për vete; ndërtova shtëpi, mbolla vreshta, bëra kopshte dhe parqe, duke mbjellë drurë frutorë të çdo lloji; ndërtova pellgje për ujin me të cilat mund të vadis pyllin që të rriten drurët. Bleva shërbëtorë dhe shërbëtore dhe u bëra me shërbëtorë që lindën në shtëpi; pata pasuri të mëdha në kope me bagëti të trashë dhe të imët më tepër se ata që kishin qenë para meje në Jeruzalem. Grumbullova për vete edhe argjend, ar dhe pasuritë e mbretërve dhe të krahinave; gjeta këngëtarë dhe këngëtare, dhe shumë konkubina, kënaqësi e bijve të njerëzve dhe vegla muzikore të çdo lloji… Tërë ato që sytë e mi dëshironin, nuk ua mohova atyre; nuk i refuzova zemrës sime asnjë qejf, sepse zemra ime kënaqej me çdo punë timen; dhe ky ka qenë shpërblimi për çdo punë të bërë nga unë. Pastaj u ktheva të shikoj tërë veprat që kishin bërë duart e mia dhe mundin tim për t’i kryer; dhe ja, të gjitha ishin kotësi dhe një kërkim për të kapur erën; nuk kishte asnjë përfitim nën diell.”
* * *
Pa një qëllim në jetë, pa patur “një arsye për të jetuar dhe një arsye për të vdekur”, gjithçka mbetet një kotësi e kotësive. Pikërisht këto dy arsye, për fat keq, nuk i jep më qytetërimi ynë. Mungesa e mendimit rreth jetës dhe qëllimit të ekzistencës së saj nuk do të thotë se njeriu mund të shpëtojë nga kjo pyetje torturuese. Ndonëse në qytetërimin e sotëm pyetja rreth qëllimit të ekzistencës është bërë e rrallë dhe ndoshta nuk vjen tek të gjithë njerëzit me të njëjtën forcë, përsëri kjo pyetje vjen para qenies njerëzore, herë më me forcë dhe më e qartë dhe herë më e dobët dhe e turbullt, sidomos në tre gjendje themelore të saj: a) në çastet e dëshpërimit dhe fatkeqësive të mëdha, si personale, ashtu edhe kombëtare apo botërore. b) në çaste gëzimi kur para njeriut zbulohet një vizion i ri i gjithçkaje rreth tij dhe c) në çastet e kotësisë, kur jeta nuk ka më as gëzim dhe as trishtim. Në gjendje “normale” njerëzit ndalojnë së pyeturi veten për qëllimin e ekzistencës, por kur ekzistenca e tyre tronditet, kur jeta e tyre preket në themelin e saj është vetë ajo jeta që i pyet njerëzit se kush është qëllimi i tyre.
Fatkeqësitë e mëdha padyshim e trondisin njeriun dhe çdo njeri përpiqet të gjejë një arsye për atë që ka ndodhur. Pyetje të pafundme lindin tek ai. Gjithçka që ai ka jetuar vihet në diskutim. Ai kërkon kuptim për qëllimin e ekzistencës. Para tij hapet një humnerë e madhe e cila nuk mund të mbushet dot me përgjigje dhe përjetime sipërfaqësore. “Pse, pra, më nxorre nga barku” i ankohet Zotit Jobi mbas atyre fatkeqësive të mëdha që i ndodhën atij. Fatkeqësia e madhe kërkon përgjigje. Po ashtu edhe në fatkeqësi të mëdha kombëtare ose planetare para njeriut del përsëri pyetja bazike e qëllimit të ekzistencës. Kërkohet një shpjegim për vuajtjen e madhe. Nëse nuk do të ketë përgjigje, nëse njeriu nuk do të gjejë një arsye, atëherë dëshpërimi do të zërë vend me tërë pasojat e tij shkatërruese.
Po ashtu edhe në gëzime të mëdha, kur para njeriut hapet një vizion tjetër që e transhendenton realitetin para tij vjen pyetja e qëllimit të ekzistencës. Horizonti i ri i zbuluar kërkon përgjigje, sepse këto përjetime japin thellësi dhe ky dimension i thellë përjetimi kërkon kuptim. Emocionet e mëdha hapin para shpirtit njerëzor dimensione të reja, të cilat ndoshta ishin të panjohura më parë. Janë pikërisht ato që e bëjnë njeriun një qenie transhendentale. Trashendenca krijon pyetje dhe pyetjet duan përgjigje. Çdo njeri në jetën e tij ndeshet me kotësinë e kësaj jete. Të dallosh kotësinë kërkon dituri, ashtu si të dallosh marrëzinë kërkon urtësi dhe të dallosh mëkatin kërkon shenjtëri. Të mos dallosh kotësinë e jetës do të thotë të jetosh në kotësi dhe në një jetë shumë sipërfaqësore, apo siç e shpreh më mirë edhe Paskali se “ai njeri që nuk e dallon kotësinë e jetës është me të vërtetë i kotë.” Ndeshja me këtë realitet patjetër do ta bëjë njeriun të mendojë për qëllimin e ekzistencës së tij. Shpeshherë kjo mund ta çojë njeriun në depresion dhe nihilizëm. Shmangia nga mendimi nuk është zgjidhje, ajo është dehje dhe dehja është një jetë në iluzion, d.m.th. jo jetë.
* * *
Humbja e qëllimit të jetës dhe bashkë më të humbja e vetes së vërtetë është diçka katastrofike për njeriun dhe për shoqërinë njerëzore. Humbja e qëllimit vjen nga humbja e besimit në ekzistencën e Perëndisë. Duke mos pranuar ekzistencën e Perëndisë nuk mund të pranohet as Ligji moral dhënë nga Perëndia. Duke mos qenë Ligji moral nuk mund të ketë besnikëri dhe duke mos patur besnikëri nuk mund të ketë martesë. Duke mos patur një martesë normale nuk mund të ketë një familje normale dhe duke mos patur një familje normale ne nuk mund të kemi një shoqëri normale.
Vetëm një shoqëri e cila udhëton së bashku drejt një destinacioni të përbashkët mund të jetë funksionale. Prandaj, qëllimi në jetë, nevoja për të pasur “një arsye për të jetuar dhe një arsye për të vdekur”, janë të domosdoshme, si në planin individual ashtu edhe në atë shoqëror. Sepse vetëm njerëz që kanë një qëllim në jetë mund të ndërtojnë një komunitet. Dhe vetëm nëse ndërtohet një komunitet mund të ndërtohet një qytetërim.
