Pentikostia ose Pesëdhjetorja (Rrëshajet ose Rushajet), Zbritja e Shpirtit të Shenjtë.
Në Dhiatën e Vjetër Pesëdhjetorja (Pentikostia) ishte festa që kremtohej pesëdhjetë ditë pas Pashkës. Ashtu siç Pashka kremton eksodin e Izraelitëve nga skllavëria e Egjiptit kështu edhe Pesëdhjetorja kremton dhënien e dhjetë urdhërimeve nga Perëndia Moisiut, në malin e Sinait. Në Dhiatën e Re të Mesias, ngjarja e Pashkës merr një kuptim të ri, si kremtimi i vdekjes dhe ngjalljes së Krishtit, “eksodi” i njerëzve prej kësaj bote mëkatare në Mbretërinë e Perëndisë. Po, gjithashtu, në Dhiatën e Re, festa e Rushajeve (Pesëdhjetorja) është përmbushur dhe rinuar me ardhjen e “ligjit të ri”, zbritjes së Shpirtit të Shenjtë mbi nxënësit e Krishtit.
Kur erdhi dita e Rushajeve, ata ishin të gjithë bashkë, në një mendje të vetme, në të njëjtin vend. Dhe befas nga qielli erdhi një ushtimë, si ajo e një ere që fryn furishëm dhe e mbushi gjithë shtëpinë ku ata po rrinin. Dhe u dukën mbi ata gjuhë si prej zjarri, të cilat ndaheshin dhe qëndronin mbi secilin prej tyre. Edhe u mbushën të gjithë me Shpirtin e Shenjtë… (Veprat 2:1-4). Shpirti i Shenjtë, të cilin Krishti u kishte premtuar nxënësve të tij, erdhi ditën e Rushajeve (Joani 14:26, 15:26; Lluka 24:49; Veprat 1:5). Apostujt morën “fuqi prej së larti” dhe filluan të predikonin dhe të jepnin dëshmi për Jisuin si Krishtin e ngjallur, Mbretin dhe Zotin. Tradicionalisht, ky moment është quajtur ditëlindja e Kishës.
Në shërbesat liturgjike të festës së Rushajeve, ardhja e Shpirtit të Shenjtë kremtohet bashkë me zbulesën e plotë të Trinisë Hyjnore: Atit, Birit dhe Shpirtit të Shenjtë. Plotësia e Hyjnisë u shfaq në ardhjen e Shpirtit tek njerëzit dhe himnet e Kishës e kremtojnë këtë shfaqje si veprën finale të vetëzbulesës dhe vetëadhurimit të Perëndisë në botën e krijuar prej Tij. Për këtë arsye, e Diela e Rushajeve në Traditën Orthodhokse është quajtur gjithashtu, Dita e Trinisë së Shenjtë (Shën Trinisë). Shpesh, në këtë ditë, ikona e Trinisë së Shenjtë – veçanërisht ajo e tre figurave engjëllore që iu shfaqën Abrahamit, stëratit të besës së krishterë – vendoset në qendër të Kishës. Gjithashtu, në këtë ditë përdoret edhe ikona e Rushajeve, e cila tregon gjuhët e zjarrit mbi Shën Marinë dhe Dymbëdhjetë Apostujt, prototipi origjinal i Kishës, të cilët janë ulur në unitet, duke rrethuar një imazh simbolik të “kozmosit”, botës.
Në Rushajet, ne kemi përmbushjen finale të misionit të Jisu Krishtit dhe fillimin e periudhës mesianike të Mbretërisë së Perëndisë, e cila është e pranishme mistikërisht në këtë botë në Kishën e Mesias. Për këtë arsye, dita e pesëdhjetë është fillimi i epokës që është tej kufijve të kësaj bote. Pesëdhjeta, është numri i përmbushjes së përjetshme dhe qiellore, në traditën e devotshmërisë mistike Judeo-Kristiane: shtatë herë shtatë, plus një. Kështu, Pesëdhjetorja është një ditë apokaliptike, që do të thotë dita e zbulesës finale. Ajo është quajtur gjithashtu një ditë eskatologjike, që do të thotë dita e mbarimit final dhe të përsosur (në greqisht eskaton do të thotë mbarim, fund). Sepse, kur do vijë Mesia dhe do të afrohet Dita e Zotit, inagurohen “ditët e fundit”, për të cilat “Perëndia deklaron: …Unë do të derdh nga Fryma ime në çdo mish.” Kjo është një profeci e vjetër, së cilës Apostull Pietri i referohet në predikimin e parë të Kishës së krishterë, që u predikua të Dielën e parë të Rushajeve (Veprat 2:17; Joeli 2:28-32).
Duhet ta themi përsëri që festa e Rushajeve nuk është thjesht kremtimi i një ngjarjeje, që ndodhi shumë shekuj më parë. Ajo është kremtimi i çfarë duhet të ndodhë me ne në Kishë sot. Ne të gjithë kemi vdekur e jemi ngjallur me Mbretin-Mesia dhe të gjithë e kemi marrë Shpirtin e Tij të Tërëshenjtë. Ne jemi “tempujt e Shpirtit të Shenjtë”. Shpirti i Perëndisë banon ndër ne (Romanët 8; 1 Korinthianët 2-3; 2 Korinthianët 3; Galatianët 5; Efesianët 2-3). Ne, nëpërmjet anëtarësisë në Kishë, kemi marrë “vulën e dhuratës së Shpirtit të Shenjtë” në misterin e Mirosjes. Rushajet kanë ndodhur tek ne.
Mesha Hyjnore e Rushajeve na kujton pagëzimin tonë në Krishtin me vargjet nga Galatianët, të cilët përsëri zëvendësojnë Himnin Trishenjtor. Vargje të veçantë nga psalmet zëvendësojnë, gjithashtu, psalmet e zakonshëm të antifonëve të Meshës. Apostulli dhe Ungjilli na tregojnë ardhjen e Shpirtit tek njerëzit. Shkurtorja flet për përmbysjen e Babelit, meqenëse tani Perëndia i bashkon kombet në unitetin e Shpirtit të Tij. Përlëshorja shpall kapjen e tërë gjithësisë në rrjetën e Perëndisë, nëpërmjet veprës së Apostujve të frymëzuar. Himnet “O Mbret Qiellor…” dhe “Pamë Dritën e Vërtetë…”, këndohen për herë të parë qysh prej Pashkës, duke e thirrur Shpirtin e Shenjtë “të vijë e të banojë ndër ne” dhe duke shpallur që “ne kemi marrë Shpirtin qiellor”. Ndërtesa e Kishës është zbukuruar me lule dhe me gjethet e gjelbëra të verës, për të treguar se Fryma hyjnore e Perëndisë vjen të rinojë të gjithë krijimin si “Shpirti jetëbërës”. Në hebraisht fjala Shpirt, frymë dhe erë është e njëjta fjalë, ruah. I bekuar je, o Krisht Perëndia ynë, që i tregove peshkatarët të gjithurtë, duke iu dërguar Shpirtin e Shenjtë dhe me anën e tyre rrjetove tërë botën, o Njeridashës, lavdi më Ty! (Përlëshorja).
* * * * *
– Oshënar Nikolla Kavasila –
Lindi në Selanik rreth vitit 1322. Mbajti mbiemrin e familjes të së ëmës, Kavasila, familje e vjetër dhe e shquar. Që i ri mori formim shpirtëror nga Dhorotheu i Vlatit, nxënës i afërt i shën Grigor Pallamait. Frekuentonte qarqe të shenjta laikësh, të cilët jepeshin te Lutja e Jisuit nën drejtimin e shën Isidor Bukiras, patriarku i ardhshëm (1347-1350). Pasi mori formimin letrar e filozofik pranë dajës, Nil Kavasila, u bë një nga etërit shpirtërorë më të njohur të Selanikut. Bashkë me vëllain, Markun, themeluan manastirin e Pantokratorit (1355), i cili mban sot emrin e tyre (Vlatadhon), para se të bëhej mitropolit i Selanikut (1371-1379). I vazhdoi studimet edhe në Shkollën e Filozofisë në Konstandinopojë.
Arriti një kulturë letrare mjaft të lartë dhe admirimi i tij për antikitetin klasik e bëri të rreshtohej në radhët e humanistëve, pa u shkëputur nga mësimi i Kishës. Gjatë qëndrimit në kryeqytet, debati mes Grigor Pallamait dhe Varlaamit rreth mundësisë për hyjnizimin e njeriut nga energjitë e pakrijuara të Hirit, tërhoqi vëmendjen e tij mbi qëllimin e jetës së krishterë, por u dha më shumë pas problemeve sociale e politike të kohës. Pas vdekjes së Andronikut III (1341), perandoria pësoi përçarje nga lufta civile mes partizanëve të Joanit V Paleologut dhe atyre të Joan Kantakuzenit, situatë e cila rëndohej edhe me revoltën e zelotëve në Selanik kundër pushtetit perandorak dhe fisnikëve.
Nikolla ishte në Selanik dhe mori iniciativën të bënte negociata midis kryengritësve dhe Joan Kantakuzenit. Më 1345, u dërgua në Veria, pranë birit dhe përfaqësuesit të Kantakuzenit, Manuelit, me këtë detyrë përfaqësimi. Por, kur u kthye prej andej, Andrea Paleologu e kundërshtoi këtë plan dhe, duke i nxitur zelotët dhe popullsinë e lagjeve të lëna pas dore, pushtoi qytetin ku strehoheshin fisnikët. Masakrat ishin të panumërta dhe Nikolla mundi të shpëtonte duke u fshehur në një pus. Qëndroi pa u shqetësuar në Selanik deri më 1347, me gjithë simpatinë që kishte për Kantakuzenin. Mendonte shkaqet e luftës civile, ndaj hartoi edhe shkrime kundër padrejtësisë sociale. Kur Kantakuzeni hipi në fron me titullin Joani VI, e thirri Nikollën në Konstandinopojë dhe e bëri këshilltarin e tij për çështje të rëndësishme të shtetit.
Nën ndikimin e dy këshilltarëve, Nikollës dhe mikut të tij të fëmijërisë, Dhimitër Kidhonisë, sovrani vendosi të tërhiqej në manastirin e Manganëve, por hoqi dorë nga ky vendim për shkak të situatës politike në Selanik. Gjatë gjithë kësaj periudhe, Nikolla shkruante dhe merrte pjesë aktivisht në jetën publike në Selanik. Në shtator 1347, bënte pjesë në grupin që shoqëronte shën Grigor Pallamain, i cili ishte zgjedhur sërish kryepiskop i Selanikut; por pasi populli e hodhi poshtë bariun e tij, ata u tërhoqën në Malin e Shenjtë, ku jetuan në qetësi dhe lutje për një vit. Më 1349 u kthye përsëri në Selanik, ku zelotët ishin pajtuar me partitë kundërshtare dhe u krye edhe fronëzimi i shën Grigorit.
Më 1351, gjatë sinodit që dënoi Akindinin dhe e shpalli hezikastinë si doktrinë zyrtare të Kishës, Kavasila shpalli hapur teologjinë palamike, dhe shpalli se ishte pro për sinodin e bashkimit me Kishën Latine, por pa kompromis doktrinal, ndërkohë që miku i tij, Kidhoni, u radhit mes kundërshtarëve të hezikastisë dhe mbajti një qëndrim nënshtrimi ndaj tezave latine. Një luftë e re civile shpërtheu mes Joanit V Paleologut dhe Joan Kantakuzenit (1353), që pati si pasojë heqjen e patriarkut shën Kalisti. Emri i Kavasilës u propozua si pasues i mundshëm, por përfundimisht u zgjodh shën Filotheu (11 tetor).
Një vit më vonë, Nikolla përshëndeti me një fjalim të shkëlqyer kurorëzimin e Mattheo Kantakuzinet si perandor; por më vonë Joan Paleologu e mori pushtetin me mbështetjen e ushtarëve dhe Joan Kantakuzeni u tërhoq dhe u bë murg me emrin Joasaf. Patriarkun Filothe e hoqën dhe e internuan, dhe Kalistin e sollën përsëri në fronin episkopal. Që atëherë, Nikolla u tërhoq nga çështjet publike. Nuk e dimë nëse qëndroi deri në fund të jetës së tij një laik hezikast apo u bë murg, siç e supozojnë disa shkrime të tjera.
Gjatë kësaj periudhe të gjatë tërheqjeje, përveç një qëndrimi 2-vjeçar në Selanik, ai qëndroi në Konstandinopojë duke vizituar shpesh manastirin e Manganëve, të Ksanthopulit dhe të Studitëve. Të gjithë e njihnin si një njeri që kishte arritur majën e virtytit. I shmangu ftesat që të angazhohej në trazirat e botës, duke preferuar të qëndronte në heshtje për të hartuar dy ligjëratat e tij të mëdha: Interpretimi i Liturgjisë Hyjnore dhe Jeta më Krishtin, të cilat dëshmojnë shenjtërinë e tij dhe konsiderohen si dy kryevepra të literaturës së krishterë. Fjeti në paqe, midis 1391 ose 1397.
