DRITA E THAVORIT
Homeli për Metamorfozën
Lutja, përvojë e përjetësisë
Arkimandrit Sofroni
“Edhe ndërsa ai ishte duke folur, ja tek i mbuloi ata një re e ndritshme; dhe ja një zë nga reja tek thoshte: Ky është biri im i dashur, që e pëlqeva. Atë dëgjoni.” (Matth. 17.5; Mark. 9.7; Lluk. 9.35)
Sot, me rastin e një të kremteje të madhe të Kishës, do doja të flisnim për Dritën e paafrueshme dhe që nuk perëndon, e cila shkëlqeu mbi malin Thavor. Ndonëse ndarja nga kjo jetë tokësore nuk është larg, ky solemnitet jo vetëm që nuk e humb rëndësinë e tij, përkundrazi rritet vazhdimisht në fuqi e në domethënie, duke mos e llogaritur fare dobësinë tonë.
Ju lutem, harrojeni për një çast mediokritetin tim. Mbyllini sytë para padijes dhe ngathtësisë sime, dhe po qe se është e mundur, më merrni si një nga rojat që bërtasin në malin e Efraimit: “Çohuni, të ngjitemi në Sion, te Zoti, Perëndia ynë” (Jer. 31.6).
Perëndia, Krijues i qiellit dhe i tokës, është Perëndia ynë që nga gjiri i nënës sonë. Pas lindjes sonë trupore, madje përpara se ne të mësonim të dallonim dorën tonë të djathtë nga e majta, kemi marrë në pagëzim një lindje të re që lartazi; mbi ne u thirr Emri i madh dhe i frikshëm – i madh edhe për fuqitë qiellore – i Atit, i Birit dhe i Shpirtit të Shenjtë. Pas kësaj morëm një tjetër dhuratë të paçmueshme, të cilën s’mund ta përmendim pa u dridhur: mirosjen e Shpirtit të Shenjtë. Vula e tij shenjtëruese u vendos mbi të gjitha gjymtyrët e trupit tonë me fjalët sakramentale: Vulë dhurate e Shpirtit të Shenjtë. Kështu u bëmë banesa e Perëndisë së Shumëlartë, dhe trupat tanë janë tempull i Shpirtit të Shenjtë.
Që fëmijë u ushqyem në Kishë me Trupin dhe Gjakun e Krishtit. Jemi bijtë e Tij, trup i Trupit të Tij, gjak i Gjakut të Tij. Që në rini, jetojmë në atmosferën e fjalës hyjnore, që na hap horizontet e pafundme të njohjes së Perëndisë pa fillim, Atit tonë; këtu poshtë, Ai na jep të shijojmë që më përpara lumturinë e të qenit përjetësisht me Të dhe në Të. Në Kishën tonë, gëzojmë çdo ditë një mbushulli pasurish shpirtërore, aq sa zemra jonë tejet e mbushur me mirënjohje thërret: “Në të vërtetë, i pasur është Perëndia ynë! Kudo i pranishëm dhe që i mbush të gjitha, pa pushim na përqafon të gjithë dhe secilin prej nesh.”
Megjithëkëtë, jemi “të varfër në frymë”. Në kufijtë e ekzistencës sonë tokësore, e panginjur është uria jonë, e pashuar etja për të njohur Perëndinë. Aspirojmë të hyjmë tek i Paarritshmi, të shikojmë të Padukurin, të njohim të Pakushtëzuarin. Kjo aspiratë rritet gjithnjë e më tepër te ne kur Drita hyjnore denjon të na ndriçojë – kjo ndoshta edhe përmes një shtegu të fshehur – pasi humnera e errësirës në të cilën banojmë zbulohet në sytë e mendjes sonë. Ky vizion e godet njeriun e tërë. Që atëherë, shpirti i tij nuk njeh as armëpushim, as prehje; dhe s’ka për të njohur derisa të çlirohet plotësisht nga ndikimi i errësirës, derisa të jetë ngopur me Ushqimin me të cilin nuk nginjemi kurrë, për aq kohë sa kjo Dritë nuk rritet në të dhe nuk bashkohet me të, derisa të formojnë një, duke e transformuar në këtë mënyrë varfërinë e tij në lavdi hyjnore.
Metamorfoza e Shpëtimtarit është themeli i pathyeshëm i shpresës sonë në transformimin e gjithë ekzistencës sonë – e mbushur tani me mundime, së- mundje, ankthe – në një jetë të paprishshme, të ngjashme me atë të Zotit. Megjithatë, ta dimë mirë se kjo ngjitje në malin e lartë të Metamorfozës lidhet me përpjekje të mëdha asketike. Shpesh, në hapat e parë, ndiejmë lodhje, dhe dëshpërimi përpiqet të na pushtojë shpirtin. Në orën kur me dhimbje mbahemi në kufirin mes Dritës së paafruar të hyjnisë që na tërheq dhe errësirave të jashtme që na frikësojnë, le të kujtojmë mësimet e Etërve, të cilët pas Krishtit e përshkuan këtë rrugë; pasi të kemi ngjeshur ijët tona (shih Lluk. 12.35), le të forcohemi me shpresë të patundur në Atë që mban pa vështirësi gjithë krijesën në duart e Tij. Nëse kujtojmë se çdo gjë që ndodhi në jetën e Birit të njeriut duhet të përsëritet “sipas ngjashmërisë” në jetën tonë, do të jemi të lirë nga çdo lloj frike dhe nga shpirtvogëlsia. Kjo është rruga e përbashkët për të gjithë ne sipas fjalës së Krishtit: “Unë jam udha”. E për më tepër, është e vetmja rrugë, sepse “asnjë nuk vjen tek Ati veçse nëpërmjet meje” (Jn. 14.6).
Nëse Zoti u vu në provë, patjetër që dhe ne duhet të kalojmë nga zjarri i tundimeve. Nëse Zoti u persekutua dhe u dëbua, edhe ne do të përndiqemi nga të njëjtat forca siç e persekutuan Atë. Nëse Zoti vuajti dhe u kryqëzua, pashmangshmërisht edhe ne duhet të vuajmë; nëse E ndjekim vërtet në udhët e zemrave tona, edhe ne do të kryqëzohemi, ndoshta edhe me kryqe të padukshme. Nëse Zoti u shpërfytyrua, edhe ne do të shpërfytyrohemi, dhe tashmë këtu mbi tokë, me kusht që aspiratat tona të brendshme të ngjasojnë me të Tijat. Nëse Zoti vdiq e u ngjall, të gjithë ata që besojnë në Të, do të kalojnë përmes vdekjes; do të shtrihen në varr e më pas do të ngjallen si Ai, me kusht që të kenë vdekur si Ai. Besnikët do të ngjallen fillimisht në shpirtin e tyre, pastaj, në ditën e ngjalljes universale, në trupat e tyre. Nëse pas ngjalljes së Tij në trupin e lavdishëm, Zoti u ngrit në qiej dhe rri në të djathtë të Atit, gjithashtu edhe ne do të ngrihemi në qiej në trupin e lavdishëm të ngjalljes sonë me fuqinë e Shpirtit të Shenjtë, dhe do të bëhemi bashkëtrashëgimtarë të Krishtit dhe pjesëmarrës në natyrën hyjnore (shih I Petr. 4.13; II Petr. 1.4; Rom. 7.17; II Tim. 2.11-12).
Të gjitha sa përmendëm, u realizuan për Zotin jo vetëm sipas hyjnisë së Tij, por sipas njerishmërisë së Tij, d.m.th. në planin ku Zoti u dëftua si Bir i njeriut, i bashkësubstancshëm me ne. Zoti, Fjala e bashkëpërjetshme me Atin dhe me Shpirtin e Shenjtë, ka mbajtur nëpërmjet mishërimit të Tij natyrën tonë njerëzore në hipostazën e Tij hyjnore. Duke u bërë njeri i ngjashëm me ne, realisht dhe jo në mënyrë imagjinare, e bëri të qartë në mishin tonë përsosmërinë hyjnore; Ai na la një model që “shumë profetë dhe të drejtë donin të shikonin” (Matth. 13.17) dhe që tani ne duhet ta realizojmë, secili në jetën vetjake. Dhe kjo, me qëllim që përmes ngjashmërisë sonë me Krishtin në “formën” e jetës së Tij tokësore, të bëhemi të ngjashëm me Të sipas “formës” së qenies së Tij hyjnore.
Le të mos hutohemi nga ky mësim, por të drejtohemi dhe të hapim zemrat për ta pritur me thjeshtësi lajmin e mirë të Krishtit. Zoti tha me gojën e Tij: “Kini guxim, unë e kam mundur botën” (Jn. 16.33). Edhe ne, me fuqinë e Krishtit do të rrokim pa asnjë dyshim këtë fitore mbi botën, që të kemi pjesë me Të në Mbretërinë e përjetshme në qiejt.
Nëse jua them këtë, kjo është për të përmbushur urdhërimin: “Shkoni, dhe rrini e i flisni popullit në tempull gjithë fjalët e kësaj jete” (Vep. 5.20). Sepse këto janë fjalët e jetës së përjetshme, dhënë nga Zoti në trashëgim të pakthyeshëm për ata që e besojnë; është predikimi i apostujve dhe dogmat e Etërve; është besimi ynë orthodhoks dhe shpresa jonë e patundur që nuk mund të ngatërrohet, sepse ajo mbështetet në dëshminë e vërtetë të Zotit. Dhe nëse dikush, nga përulësia e rreme, do të donte ta quante këtë guxim të tepruar ose dhe çmenduri, le të kujtojmë apostull Pavlin, i cili, duke dënuar edhe shpirtvogëlsinë, edhe krenarinë e marrë të diturisë mishore, deklaron se i pëlqeu Perëndisë të shpëtojë besimtarët përmes marrëzisë së predikimit; ai shton gjithashtu se Perëndia e shkatërroi urtësinë e të urtëve dhe goditi marrëzinë e urtësisë së kësaj bote (shih I Kor. 1.18-21). Çdo ditë, pa asnjë ndryshim, përvoja e njerëzimit na tregon se “të urtët e të mençurit” e këtij shekulli nuk mund ta ndjekin Krishtin as në Thavor, as në Golgotha, as në malin e Ullinjve. Kështu pra, shumë të dashur, “ejani” dhe, me fuqinë e besimit, “le të ngjitemi në malin e Zotit” (Is. 2.3). Atje, duke qëndruar jo materialisht në qytetin e Perëndisë së gjallë, do të soditim përmes lartësimit të frymës sonë hyjninë jolëndore të Atit dhe të Shpirtit, që shkëlqeu në Birin unik. Le të ngjitemi jo me krenari e me guxim të tepruar, por me frikë dhe duke u dridhur, si të ishim të padenjë për këtë ngjitje dhe për këtë vizion. Le të ngjitemi me shpresë, se përmes mirësisë së pafundme të Atit qiellor, Drita e përjetshme e hyjnisë – shkëlqimi i papërballueshëm i së cilës i rrëzoi përtokë apostujt e zgjedhur – do të ndriçojë gjithashtu edhe mbi ne mëkatarët.
Pasi ju tërhoqa vëmendjen për pohimet e përgjithshme të besimit tonë – themele të jetës sonë shpirtërore – do të parashtroj tani temën që kemi zgjedhur.
Metamorfoza është ngjarje madhështore që ka domethënie të përhershme jo vetëm për secilin nga ne, por për historinë mbarëbotërore. Në veprat e Etërve tanë, do të gjejmë një ekzaminim të thelluar në të gjitha aspektet e saj. Fillimisht ekzaminimin e asaj që ka paraprirë, d.m.th. si Zoti i përgatiti dishepujt e Tij. Më tej, ekzaminim të asaj që e ka shoqëruar apo të asaj që ndodhi në çastin e Theofanisë së Thavorit. Së fundi, ekzaminimin e pasojave të saj në veprimet e Zotit Jisu dhe në ndërgjegjen e apostujve që ishin dëshmitarë. Duke e ditur gjithë këtë, do të jemi në gjendje të kuptojmë se si duhet ta përshkojmë këtë udhë pas Krishtit. Por për momentin, do të përqendrohemi në atë që përbën, sipas tregimit ungjillor, veçantinë thelbësore të Theofanisë në Thavor.
“Ja tek i mbuloi ata një re e ndritshme; dhe ja një zë nga reja tek thoshte: Ky është biri im i dashur, që e pëlqeva. Atë dëgjoni” (Matth. 17.5). Çfarë përfaqësonte kjo re e ndritshme, e cila, atë natë, mbuloi me hijen e saj malin e shenjtë të Thavorit? Para shumë vitesh, ditën e Metamorfozës pyeta në lidhje me këtë një asket, i cili, kam bindjen e brendshme, se shumë herë ishte bërë i denjë të sodiste këtë Dritë. E luta me insistim të më thoshte disa fjalë mbi misterin e Dritës së Thavorit, mbi mënyrën se si soditet dhe si mund ta fitojmë këtë dhuratë. Me zemërbutësi të jashtëzakonshme për paditurinë time dhe me durim të madh, ai pranoi të më ndriçonte. Sa për mua, do t’ju sjell sot nëpërmjet rreshtave të tij esencialë, dhe nëse është e mundur
shkurtimisht, çfarë mësova nga buzët e tij të denja për t’i besuar.
Ky njeri i nderuar me tha se në fillim, kur ishte ende i ri, kjo Dritë i shfaqej e paqartë, vetëm për disa çaste, ndonjëherë si flakë e paperceptueshme, që ia digjte zemrën nga dashuria, por ndonjëherë edhe si rrezatim, që ia depërtonte me qartësinë e saj mendjen. Kjo Dritë i shfaqej kur lutej veçanërisht në kishë. Por një ditë, pas një periudhe të gjatë lutjeje të zjarrtë – që zgjati me muaj – shoqëruar me dërrmim të thellë të shpirtit për mëkatin e tij, kjo Dritë zbriti qetësisht dhe qëndroi tri ditë me të. Gjatë këtyre tri ditëve ai ndihej jashtë pushtetit të vdekjes. Gëzimi i ngjalljes së të vdekurve i mbushi shpirtin. Brenda vetes e quante këtë Dritë “agim i ngjalljes”, pasi ishte e ëmbël dhe e qetë si një mëngjes pranvere. Në atë kohë, ai ushtronte ende profesionin e vet. Disa vite më vonë, pasi ishte bërë murg dhe anëtar i klerit, ndodhte shumë herë që lutja e tij të transformohej në vizionin e Dritës, në atë masë sa nuk perceptonte as trupin e tij, as botën materiale që e rrethonte.
Kjo Dritë shfaqet si hir i pastër dhënë nga lart. Në fillim ajo vjen papritur, pra në çastin kur shpirti nuk ka as idenë më të vogël se mund të vijë, edhe nëse ekziston. Deri atëherë e panjohur, me ardhjen e saj kjo dritë e zhyt shpirtin në hutim të ëmbël. I befasuar, njeriu nuk di se kush apo se çfarë i është shfaqur; në këtë orë ai ndihet si një i burgosur që e çojnë nga biruca e errët drejt hapësirave të gjera e erëkëndshme plot dritë.
Ky njeri më tha dhe këtë: “Megjithëse Drita hyjnore është gjithmonë e pandryshueshme nga natyra, efektet e saj, d.m.th. gjendjet që ajo ngjall te njeriu janë të ndryshme. Herë-herë ajo ndihet si dashuri e dhembshur e Krishtit, herë-herë si prania e një fuqie hyjnore, herë si lëvizje e pashpjegueshme e jetës së përjetshme brenda njeriut, disa herë si drita e njohjes ose si vizion shpirtëror i Perëndisë përtej çdo koncepti. Por mirësia e Zotit është pa kufi dhe ndodh që dashuria e Tij të derdhet edhe me më shumë bujari. Atëherë Drita hyjnore e mbush tërë njeriun, në atë pikë sa ai vetë bëhet i ngjashëm me Dritën; atë që shikon në këtë gjendje nuk mund ta quajë veçse Dritë, ndonëse kjo Dritë nga natyra është krejt ndryshe nga ajo e diellit të dukshëm.”
Duke iu përgjigjur pyetjes sime të parë në lidhje me Theofaninë e Thavorit, ky njeri e vijoi ekspozenë e tij me një shqetësim të dukshëm për të qëmtuar fjalët që mund t’i kuptoja, të paktën në një farë mase. Ai më tha: “Le të kujtojmë vazhdimisht pamjaftueshmërin tonë. Nëse ia lejojmë vetes të trajtojmë një temë kaq të lartë, qoftë kjo një provë “e turpshme” për t’iu afruar pak kuptimit të saj; të mos e shtyjmë guximin deri atje sa të pretendojmë ta zbulojmë ose t’i vijmë përqark në tërësinë e saj. Kështu pra, duke u bazuar në sa thamë tashmë për efektet e Dritës hyjnore, mund ta plotësojmë sadopak tregimin ungjillor, thjesht aq sa të duket pothuajse naiv.
Sapo filluan apostujt të kapnin përsosmërinë mbinjerëzore të Mësuesit të tyre dhe e rrëfyen me gojën e Petros si “Krishti, Bir i Perëndisë së gjallë” (Matth. 16.16), Zoti dëshiroi t’i forconte edhe më shumë në këtë njohje përmes dëshmisë së Atit. Ishte më e nevojshme që Ai të përgatitej tashmë për “vdekjen e Tij që kishte për ta përmbushur në Jerusalem” (Lluk. 9.31), d.m.th. në sakrificën e Golgothasë. Fjalët e Petros: “Ti je Krishti” (Mark. 8.29) nuk e zbulojnë sa larg ishte, atë çast, të kuptonte vërtet kush është ky Krisht. Mirëpo, me gjithë papërsosmërinë dhe pa- mjaftueshmërinë e tij, ky rrëfim shfaqte tashmë dashurinë dhe përkushtimin që rritej të apostujve, gjë që i bëri të aftë të merrnin dritën e një zbulimi hyjnor më të madh. Prandaj edhe Zoti tha: “Janë ca nga ata që rrinë këtu, të cilët nuk do të provojnë vdekje, derisa të shohin të Birin e njeriut duke ardhur në mbretërinë e Tij (Matth. 16.28). Si tha këto fjalë, Zoti, i shoqëruar nga dishepujt e Tij, përmbushi në heshtje rrugëtimin e Tij nga vendi i Qesaresë së Filipit deri në Thavor; theksojmë se gjatë javës që ndodhi ky rrugëtim, ungjillorët nuk përmendin asnjë ngjarje, asnjë bisedë të Krishtit. Atje, pasi kishte zgjedhur dishepujt e tij më të mirë, Petron, Jakovin dhe Joanin, ai i çoi në një mal të lartë ku këta soditën lavdinë hyjnore që kishte pranë Atit para se të ishte bota (shih Jn. 17.5).
Zoti e mbante gjithmonë dhe pa e ndryshuar në vetvete Dritën, duke qenë Vetë Ai Drita pa fillim nga hyjnia e Tij; por në këtë plan, Ai mbeti i padukshëm për ata që ende nuk e kishin marrë Dritën brenda tyre. Në Thavor, Zoti nisi të lutej. Asgjë nuk na pengon të supozojmë se, në përmbajtjen e saj, kjo lutje ishte e ngjashme me atë të Gjethsemanisë (shih Matth. 26.39), sepse ora e saj ishte e afërt. Duke përfshirë në lutjen e Tij të gjitha gjërat që nga themelimi i botës deri në mbarim të jetës, Zoti u lut gjithashtu edhe për apostujt e Tij, që t’u zbulohej emri i Atit dhe që dashuria si Ati do Birin të jetë me ta (shin Jn. 17.26).
Tre dëshmitarët e zgjedhur që morën pjesë në këtë lutje të mbinatyrshme të Krishtit ishin të rraskapitur prej saj. Pasi luftuan heroikisht kundër dobësisë së mishit, për një çast, ata u mundën nga gjumi. Por, në saje të lutjes së brendshme që s’kishte pushuar, u ftilluan menjëherë. Atëherë, duke mposhtur dobësinë e mishit me anë të devotshmërisë së frymës, ata panë Krishtin në Dritë, gjithashtu Ilian dhe Moisiun teksa bisedonin me Të. Ata patën këtë vizion vetëm sepse në atë moment, ata vetë ishin mbushur me dritë.
Çudia dhe madhështia e kësaj shfaqjeje i befasoi së tepërmi apostujt dhe njëkohësisht një hutim i lumur i kaploi ata. E shikojmë këtë sipas asaj që Ungjilli thotë për Petron: “Nuk dinte ç’thoshte” (Lluk. 9.33), dhe sipas fjalëve të vetë Petros: “Mësues, është mirë për ne të qëndrojmë këtu” (Matth. 17.4).
Në këtë moment, vizioni i botës shpirtërore dhe i Dritës hyjnore për apostujt ishte ende i përzierë me perceptimin e botës së prekshme që i rrethonte. Por në vazhdim, kur kjo Dritë u bë më intensive, i lartësoi përmbi gjithçka të dukshme e të përkohshme, dhe i futi në të padukshmen dhe të përjetshmen (shih II Kor. 4.18). Ikonat e Ungjillit kanë një thjeshtësi të tejskajshme: “Ja një re e ndritshme i hijesoi…” (Matth. 17.5). Ashtu si njeriu që ngjitet në mal, papritur gjendet i shkëputur nga pjesa tjetër e botës kur hyn në re të dendur, kështu edhe kjo re e ndritshme bëri që dishepujt të ndalnin perceptimin e imazheve kalimtare të kësaj bote, në atë pikë sa nuk e shihnin më Krishtin në trupin e Tij material (shih II Kor. 5.16). Kjo re s’ishte gjë tjetër veç drita dhe fryma e Shpirtit të Shenjtë, që me praninë e Tij hyjnore, e pamundur për ta mbajtur, i gëzoi apostujt në botën e Dritës së pakrijuar, të pandryshuar, që nuk perëndon, të përjetshme, të pafundme dhe më të lartësuar se qiejt. Të lartësuar nga Shpirti i Shenjtë deri në soditjen e hyjnisë së papërshkrueshme të Jisu Krishtit, ata dëgjuan edhe zërin jolëndor e të mistershëm të Atit: “Ky është Biri im i dashur” (Matth. 17.5).
“Ky ishte momenti kulmor i Theofanisë së Thavorit.” Dhe asketi vazhdoi: “Nëse tani kthehemi te dobësia e natyrës njerëzore, të cilën e mbanin apostujt, sipas tregimit të Ungjillit dhe përvojës së Etërve të Kishës mund të themi: Sado e madhe dhe e lartë që ishte Drita, vizioni i apostujve mbi malin e Metamorfozës nuk ishte ende i përsosur; në fakt, atë çast, ata ende nuk ishin të aftë të merrnin tërë plotësinë dhe tërë për- sosmërinë e Dritës që iu shfaq. Prandaj Kisha këndon: “Dhe nxënësit e tu panë lavdinë tënde sa mundën”, ose në një himn tjetër: “Aq sa mund të merrnin” (Mbrëmësore e Metamorfozës).
Sado i madh dhe i lartë që të ishte vizioni i apostujve, ata nuk mundën ta asimilonin përsosmërisht; kjo shpjegon pasiguritë që do të ndeshnin në ditët e Golgothasë. Vetëm më vonë Petroja u bazua në të duke themeluar një dëshmi të së vërtetës (II Petr. 1.17-18).
“Megjithëse ende i papërsosur, vizioni i apostujve në Thavor ishte një soditje kaq e madhe dhe kaq autentike e madhështisë së përjetshme dhe e misterit të fshehur të çdo përjetësie sa as vizioni i Moisiut në Sina (Eks. 19; 20; 33; 34), as ai i Ilias në malin Horeb (III [I] Mbret. kap. 19) nuk e arritën lartësinë dhe përsosmërinë e tij, siç e vërteton Kisha që psal: “Dikur iu dëfteve Moisiut në errësirë, por sot ti zbulohesh në Dritën e paafrueshme të hyjnisë7”.
Duke u tërhequr në misteret e thella dhe të pashprehshme të teologjisë, nuk jua fsheh se më ka kapur frika. Dhe jo vetëm frikë: në këtë moment gjithashtu më zë një ndjenjë turpi. Autori i mençur i Fjalëve të Urta a nuk tha: “Pi ujin e cisternës sate dhe ujin e rrjedhshëm të pusit tënd” (Fjal. Urt. 5.15)? Dhe unë po ju sjell atë që nxora nga përvoja dhe thesari i tjetrit. Por, kur shikoj se me sa shumë përkushtim i dëgjoni fjalët e mia, sikur të mos ua kishin shuar ende etjen, por ju tregoj epilogun e bisedës sime të paharrueshme me këtë njeri (1. E kremtja e Metamorfozës, Kanuni II i Mëngjesores, Ode I: Shih Hebr. 12.18-24.) të veçantë. Atë çast, i entuziazmuar nga fjalët e tij të frymëzuara dhe plot mirënjohje që denjoi të bisedonte me mua, më kishte pushtuar edhe trishtimi i mendimit të verbërisë sime dhe rrija në heshtje, duke menduar me vete: “Kjo nuk është për mua.”
Por për të më ngushëlluar, bashkëbiseduesi im vazhdoi: “Kur nuk jemi gjykuar të denjë të soditim lavdinë sublime të hyjnisë, reagimi më i sigurt i me- ndjes sonë do të jetë që ta provonim edhe ne vetë. Nëse shpirti ynë është i guximshëm, do të thoshim: “Për shkak të paudhësive të mia jam privuar nga kjo dhuratë, “sepse ai që ecën me drejtësi dhe flet ligjërisht […] do të banojë në lartësi […] dhe do të soditë mbretin në bukurinë e tij” (Is. 33.15-17)
Në këtë rast, le të mos biem në asnjë mënyrë në dëshpërim; përkundrazi, le të ngrihemi shpirtërisht dhe të lejojmë të na vijnë lotët e pendimit për veten. Le ta hedhim tutje mendimin e gabuar sipas të cilit soditja e Dritës hyjnore u rezervohet vetëm të zgjedhurve, pasi ky mendim rrezikon të gërryejë shpresën tonë të shenjtë. E vërteta në të cilën duhet të forcojmë zemrën është se Zoti nuk e nxjerr jashtë dhe nuk e shtyn tej atë që vjen tek Ai (Jn. 6.37). Të gjithë pa përjashtim, të mëdhenj e të vegjël, njerëz të një rangu të lartë ose që s’llogariten për asgjë, jemi thirrur në të njëjtën përsosmëri me atë që Zoti thirri apostujt – Petron, Jakovin dhe Joanin – që i mori në Thavor. Sepse nuk morëm urdhërime ndryshe nga ata, por të njëjtat; si rrjedhim, morëm të njëjtin nder të jemi të thirrur, dhe jo një tjetër, më pak të ngritur (të ulët). Ekzaminoni me kujdes tekstet liturgjike të së kremtes së Meta- morfozës; do të shikoni se me çfarë force Kisha na thërret dhe na nxit të gjithëve të ngjitemi në malin “e pakuptueshëm” të vizionit shpirtëror të Perëndisë. Të njëjtën gjë, Kisha e tregon qartë se kjo nuk ndodhi atëherë dhe vetëm tek apostujt që Zoti denjoi të shfaqte agimin e hyjnisë së Tij; në të gjithë shekujt dhe madje deri në ditët tona, besnik ndaj premtimit të Tij, Ai nuk ka reshtur dhe nuk do reshtë kurrë së shpërndari këtë hir mbi ata që E kanë ndjekur dhe do ta ndjekin me gjithë zemrën e tyre.
Përveç përulësisë së rreme – ‘Kjo s’është për mua’ – dhe një dëshpërimi të pajustifikuar prodhuar nga dembelizmi dhe sensualizmi, ekziston ende një tjetër pengesë në soditjen e Dritës së pakrijuar: ambicia kryelartë e mendjes sonë për të “parë” Perëndinë, për ta kapur me mendimin tonë, të kërkojmë të depërtojmë me forcë në misterin dhe në zemrën e Qenies së tij, Ta zotërojmë si objekt njohjeje. Është e vështirë të gjesh fjalë për të karakterizuar natyrën e këtij pretendimi krenar të mendjes; është e rëndësishme për ne të dimë se në raste të ngjashme, nuk është më një re e ndritshme që takojmë, por errësira të shumta.
Ashtu si sytë tanë fizikë, të zhveshur dhe pa asnjë mbrojtje, verbohen dhe digjen kur i ngulim te dielli, kështu edhe sytë e mendjes sonë digjen dhe verbohen nga Drita e paafrueshme që konsumon çdo gjë, kur i kthejmë “drejtpërdrejt” te Dielli i Qenies së përjetshme për ta parë ashtu siç është. Në Shkrimin e Shenjtë kjo ikonë e mrekullueshme na mëson të përmbahemi nga çdo paturpësi para Perëndisë: Serafimet që e rrethojnë fronin e të Shumëlartit mbulojnë fytyrën me dy nga gjashtë krahët e tyre.
Duke qenë i njohur dhe i parë, Perëndia mbetet përherë pandryshueshmërisht përtej çdo njohjeje dhe soditjeje. Kjo transhendencë e pafund e Perëndisë është quajtur “errësirë” në gjuhën teologjike. Në asnjë vend Dhiata e Re nuk përdor për Perëndinë fjalën “errësirë”; ajo na thotë se Perëndia është Dritë dhe në të nuk ka aspak errësirë (I Jn. 1.5). Për sa i përket pafundësisë së Perëndisë dhe si pasojë, “padukshmërisë” së Tij absolute, “panjohshmërisë” së Tij absolute, Dhiata e Re na thotë: “Askush s’e ka parë Perëndinë” (I Jn. 1.18), dhe në një pasazh tjetër: “Perëndia rri në dritë të paafrueshme, asnjë nga njerëzit nuk e pa, as mund ta shohë” (shih I Tim. 6.16). Gjithashtu, kur u shfaqën filozofë dhe heretikë, të cilët afirmonin njohjen plotë të Perëndisë, Etërit e shenjtë – për ta shkulur me rrënjë këtë pretendim të çmendur – përdorën figurat dhe fjalorin e Dhiatës së Vjetër: “Zoti i tha Moisiut: Zbrit dhe paralajmëro popullin solemnisht, që të mos sulet drejt Zotit për ta parë, […] Populli pra, qëndronte larg, por Moisiu iu afrua errësirës së dendur ku ndodhej Perëndia (Eks. 19.21; 20.21). Kështu për të goditur më fort ndërgjegjen e “të urtëve pa urtësi”, Etërit kanë përdorur fjalën “errësirë”, fjalë përmes së cilës ligjvënësi i frymëzuar Moisi, e kishte kthyer mbrapsht popullin e tij – ende fillestar në udhët e njohjes së Perëndisë – nga tentativa e papërgjegjshme për të parë Perëndinë. Për të mos u shmangur nga zbulesa e Dhiatës së Re, Etërit e kanë quajtur këtë errësirë “më shumë se e ndritshme”.
Udha e vërtetë drejt të parit të Dritës hyjnore kalon përmes njeriut të brendshëm. I gjithë mendimi ynë dhe e gjithë forca e dëshirës sonë duhet të tendosen vetëm drejt kësaj: të ruash urdhërimin e Perëndisë, pa njollë dhe pa qortim (I Tim. 6.14). Atëherë, ashtu siç e ka treguar përvoja shekullore, Drita hyjnore vjen dhe e viziton njeriun, shumë herë dhe në mënyra të ndryshme (Hebr. 1.1). Dhe askush nuk mund të flasë kurrë për kufijtë e dashamirësisë së Perëndisë ndaj nesh, pasi ajo është me të vërtetë e pakufizuar. Cilatdo qofshin vrullet e njeriut drejt Perëndisë, cilido qoftë zelli i dashurisë së tij për Të, derdhjet e Dritës do të mbeten gjithnjë të papërcaktueshme dhe të panumërueshme, pasi ato nuk marrin fund edhe kur Drita i kapërcen kapacitetet e natyrës sonë për të mbajtur rrezatimin e saj. Atëherë, e vetmja fjalë, i vetmi afirmim i mundshëm, është që Perëndia është Dritë dhe në Të nuk ka aspak errësirë; Ai jeton në Dritë të paafrueshme dhe dëftehet gjithnjë në dritë dhe si dritë.
Megjithatë, këto fjalë nuk arritën ta zhduknin mëdyshjen në shpirtin tim të stepur. Nuk shikoja udhë para meje. Nuk dija si t’i afrohesha kësaj jete, nga t’ia filloja. Ndihesha nëpër errësira. Atëherë bëra pyetjen: “Çfarë duhet të bëj për të trashëguar jetën e përjetshme?” Dhe mora përgjigjen: “Lutu! Bëj si shën Grigor Pallamai, i cili për vite me radhë ishte përgjëruar të ndriçohej errësira e tij, dhe kjo iu plotësua.
Lutu me fjalët e himnit që ne këndojmë në kishë: “Ti, dhurues Drite, bëj që kjo Dritë e përjetshme të shkëlqejë edhe për mua mëkatarin.” Forcohu në besë, duke kujtuar se Kisha nuk lutet për atë që është e pamundur.
Më pas ky njeri, duke përjashtuar kategorikisht çdo mundësi që një lutje e tillë të mbetet pa përgjigje nga lart, e përfundoi bisedën e tij kështu: “Kur shpirti yt do të njohë këtë Dritë, do të vuash për të kur ta kesh humbur; atëherë, i frymëzuar nga shën Simeon Theologu i Ri, ti do ta kërkosh dhe do t’i thërrasësh:
Eja, Dritë e vërtetë, Eja jetë e përjetshme.
Eja, ti që i ngre të rënët.
Eja, ti që i lartëson të mundurit. Eja, ngjallja e të vdekurve.
Eja, Mbret i Tërëshenjtë. Eja, dhe qëndro ndër ne. Qëndro përgjithmonë te ne.
Dhe mbretëro pa ndarje te ne. Ti i vetëm, në jetë të jetëve.
Amin
