Τελευταία κυκλοφόρησε στα σημεία πωλήσεων της Εκκλησίας μας το βιβλίο Αναστάσιμο Οκτώηχο. Η έκδοσή του έγινε με την ευλογία του Αρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου και Πάσης Αλβανίας, κ.κ. Αναστασίου.
Πρόλογος του Βιβλίου
Το Οκτώηχο είναι το λειτουργικό βιβλίο που περιέχει τους ύμνους είτε τα αναστάσιμα τροπάρια σε σύνθεση των οκτώ ήχων της βυζαντινής μουσικής, δηλαδή οι Ακολουθίες του Εσπερινού και του Όρθρου, τα δοξαστικά και τα θεοτόκια, τα απολυτίκια, τα καθίσματα, τα ακούσματα, τα αντίφωνα των αναβαθμών, τα προκείμενα των Εωθινών Ευαγγελίων, τα κοντάκια, οι οίκοι, τα έντεκα εξαποστηλάρια, καθώς και τα έντεκα εωθινά δοξαστικά κτλ., που ψάλλονται το Σάββατο το βράδυ κατά τον Μεγάλο Εσπερινό και την Κυριακή το πρωί, στον Όρθρο της Κυριακής. Αυτό το σύνολο των οκτώ ακολουθιών, αποκομμένο από το βιβλίο Παρακλητική, επαναλαμβάνεται συνεχώς κατά τη διάρκεια όλου του λειτουργικού έτους, εντός ενός κύκλου οκτώ εβδομάδων, ξεκινώντας από την πρώτη Κυριακή μετά το Πάσχα και εν συνεχεία.
Το σύνολο των ύμνων, η ποιητική και θεολογική αξία τους, αποτέλεσμα της εργασίας των αγίων υμνογράφων της Εκκλησίας που εμπνεύστηκαν από το Άγιο Πνεύμα, κατέστησαν το αναστάσιμο Οκτώηχο ως ένα από τα βασικά βιβλία της λατρευτικής πραχτικής της Εκκλησίας κι ως ένα από τα πιο αγαπητά λειτουργικά βιβλία για τους πιστούς.
Το αναστάσιμο Οκτώηχο είτε το Αναστασιματάριο, όπως είναι γνωστό στη μουσικολογική φιλολογία, σε γενικές γραμμές, είναι ποιητική δημιουργία του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού (VIII αιώνας), διότι χάρη σ’ αυτόν αυτό το βιβλίο απέκτησε την τελική μορφή του κι έγινε βασικό λειτουργικό βιβλίο της Εκκλησίας. Στο βιβλίο όμως υπάρχουν και πιο παλιοί αλλά και νεότεροι ύμνοι, επωνύμων είτε ανωνύμων, όπως π.χ., οι αναβαθμοί αποδίδονται στο Θεόδωρο το Μελετητή, μερικά στιχουργήματα στον Ανατόλη των Μελετητών, οι … τριαδικοί κανόνες στο Μητροφάνη της Σμύρνης, τα εξαποστηλάρια στον Κωνσταντίνο τον VII τον Πορφυρογέννητο (913 -959), τα δοξαστικά του Όρθρου στο Λέων τον VI το Σοφό (886 -912), τα απόστιχα στον Παύλο του Αμωρού κτλ.
Με την ευλογία του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου, το βιβλίο που έχετε στα χέρια σας, είναι αποτέλεσμα πολυετούς ομαδικής εργασίας, που καταρτίστηκε και δοκιμάστηκε στην πράξη επί σειράς ετών. Το κείμενο αυτό στηρίζεται κυρίως στις δύο μεταφράσεις στην αλβανική γλώσσα, του Σεβασμιότατου Θεοφάνη Νόλι: την Παρακλητική που μεταφράστηκε στην αλβανική από την ελληνική γλώσσα το 1914 και το Εορτολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας του 1947, που εκδόθηκαν και τα δύο στη Βοστώνη. Το κείμενο, έχει επανεξεταστεί και βελτιωθεί, στο σύνολό του, από θεολογική, γλωσσική και μουσικολογική αντίληψη ώστε να αποδοθούν οι πρέπουσες, σωστές και κατάλληλες ως προς τις βυζαντινές μελωδίες έννοιες. Αλλά, για μουσικολογικούς λόγους, στους επί παραδείγματι ύμνους έχουν διατηρηθεί μερικές λέξεις στην αρχαϊκή τους μορφή κι έχουν τοποθετηθεί αστερίσκοι ώστε να διευκολυνθεί ο ψαλμός.
Ενώ για πραχτικούς λόγους, στο τέλος του βιβλίου επισυνάπτεται ακέρια η Ακολουθία του Εσπερινού του Σαββάτου καθώς και του Όρθρου της Κυριακής με όλα τα στατικά στοιχεία τους.
Δεν θα αποτολμούσαμε ποτέ να ισχυριστούμε ότι αυτή είναι η πιο τέλεια εργασία. Πρόκειται όμως για μια συλλογική προσπάθεια κι εργασία, η οποία στοχεύει ένα βιβλίο όσο πιο κατάλληλο, όπως για τους ψάλτες έτσι και για τους πιστούς, ώστε οι ακολουθίες να τελούνται με όσο μεγαλύτερη χάρη και πάνω απ’ όλα ως δοξασία για τον Τριαδικό Θεό.
Παραθέτουμε εν συνεχεία την Εισαγωγή του βιβλίο, δια χειρός του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου:
ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΟΣ ΟΚΤΩΗΧΟΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ἡ λατρευτική ζωή τῶν Ὀρθοδόξων κορυφώνεται στήν ὁλόλαμπρη ἑορτή τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, μέ τήν ὁποία ὁλοκληρώνεται τό λυτρωτικό ἔργο τοῦ κυρίου ἡμῶν, Ἰησοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο. Χωρίς τήν Ἀνάσταση, τό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου καταλήγει σέ μία ἰσχνή δεοντολογία. Μέ τόλμη ἐπισημαίνει τήν ἀλήθεια αὐτή ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: «Εἰ δὲ Χριστὸς οὐκ ἐγήγερται, κενὸν ἄρα τὸ κήρυγμα ἡμῶν, κενὴ δὲ καὶ ἡ πίστις ὑμῶν» (Α΄ Κορ. 15:14). Ἡ δυναμική τοῦ χριστιανικοῦ μηνύματος συμπυκνώνεται στό «Χριστός Ἀνέστη!». Ἡ Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ διατρανώνει τήν ὑπέρβαση τοῦ θανάτου. Ὅσοι βαπτίζονται μέ πίστη στόν θάνατο καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ συμπορεύονται μαζί Του στήν αἰωνιότητα.
Ὁ Σταυρός καί ἡ Ἀνάσταση ἀποτελοῦν τούς δύο ἄξονες τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ὑμνολογικοῦ κύκλου. Αὐτή τήν ἀλήθεια, ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία δέν ἐπιδιώκει νά τήν ἐπιβάλει μέ στείρα ἐπιχειρηματολογία. Τήν κάνει γιορτή, τή χαίρεται, τή ζεῖ. Μέσα στά κύματα τῆς δοξολογίας, καλεῖ τίς ψυχές τῶν πιστῶν νά ἀνανεώνονται, νά ἀναθάλλουν, νά αὐξάνουν τίς ἐσωτερικές τους δυνάμεις, νά ἐπιτείνουν τόν πνευματικό τους ἀγῶνα.
Τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ δέν τήν ὑμνολογεῖ ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μόνο τήν περίοδο τοῦ Πάσχα. Τήν ἐπαναφέρει μέ ἀγαλλίαση στή σκέψη καί στή συνείδηση τῶν πιστῶν κάθε Κυριακή. Ἡ ἀκτινοβολία της διαπερνᾶ ὅλο το Ὀρθόδοξο ἦθος. Γιά τόν σκοπό αὐτό ἀξιοποιοῦνται οἱ γνωστοί στήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας «ὀκτώ ἦχοι». Ὁ χορός τῶν ψαλτῶν, ἄλλοτε κατανυκτικά, ἄλλοτε θριαμβικά, ἀνυψώνουν τά φτερά τῆς ψυχῆς μας γιά νά προσεγγίσουμε κάτι ἀπό τό μεγαλεῖο της θείας ἀγάπης, πού κορυφώθηκε μέ τήν Ἀνάσταση του Χριστοῦ.
* *
Στήν παροῦσα ἔκδοση περιλαμβάνονται οἱ Ἀκολουθίες, πού ψάλλονται στόν Ἑσπερινό τοῦ Σαββάτου καί τόν Ὄρθρο τῆς Κυριακῆς. Οἱ ὑπέροχοι αὐτοί ὕμνοι εἶναι ἔξοχες συνόψεις τῆς δογματικῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας. Συνιστοῦν πολύτιμα κοιτάσματα, τά ὁποῖα πλουτίζουν τόν νοῦ καί τήν καρδιά μας καί μᾶς βοηθοῦν νά προσεγγίσουμε τό μυστήριο τῆς Χριστιανικῆς πίστεως στίς παγκόσμιες διαστάσεις του.
Οἱ ἀρχαιότεροι ἀπό αὐτούς τούς ὕμνους, ἔργα τοῦ Μεγάλου Θεολόγου Ἰωάννη Δαμασκηνοῦ (8ος αἰ.), διακρίνονται γιά τήν θεολογική βαθύτητα. Ὅπως ἀναφέρεται καί στό εἰσαγωγικό σημείωμα τῆς παρούσης ἐκδόσεως, σ’ αὐτήν περιλαμβάνονται ποιήματα καί ἄλλων διακεκριμένων ὑμνογράφων.
Ἰδιαίτερες εὐχαριστίες ὀφείλονται σέ ὅσους ἔχουν συμβάλει στή διαμόρφωση τῆς παρούσης ἀλβανικῆς μεταφράσεως, ἀπό τόν πρωτεργάτη Ἐπίσκοπο Θεοφάνη Νόλη, ἕως ἐκείνους, πού στή συνέχεια τή βελτίωσαν. Βεβαίως δέν πρέπει νά λησμονεῖται ὅτι τό πρωτότυπο ποιητικό δημιούργημα διατηρεῖ ἀδαμάντινη στερεότητα καί κάλλος.
* *
Δυό ἐνδεικτικά τροπάρια φανερώνουν τήν ἐκφραστική δύναμη, την δογματική πληρότητα, τόν οἰκουμενικό ὁρίζοντά τους:
«Τί ἀνταποδώσωμεν τῷ Κυρίῳ, περὶ πάντων ὧν ἀνταπέδωκεν ἡμῖν;
Δι’ ἡμᾶς Θεὸς ἐν ἀνθρώποις, διὰ τὴν καταφθαρεῖσαν φύσιν,
ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο, καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν,
πρὸς τοὺς ἀχαρίστους, ὁ Εὐεργέτης,
πρὸς τοὺς αἰχμαλώτους, ὁ Ἐλευθερωτής,
πρὸς τοὺς ἐν σκότει καθημένους, ὁ Ἥλιος τῆς δικαιοσύνης·
ἐπὶ τὸν Σταυρόν ὁ ἀπαθής, ἐπὶ τὸν ᾅδην τὸ φῶς,
ἐπὶ τὸν θάνατον ἡ ζωή , ἡ ἀνάστασις διὰ τοὺς πεσόντας˙
Πρὸς ὃν βοήσωμεν· ὁ Θεὸς ἡμῶν δόξα σοι».
(Ἦχος βαρύς, Στιχηρὰ Ἀναστάσιμα Ὄρθρου τῆς Κυριακῆς)
* *
«Δεῦτε πάντα τὰ ἔθνη,
γνῶτε τοῦ φρικτοῦ μυστηρίου τὴν δύναμιν,
Χριστὸς γὰρ ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, ὁ ἐν ἀρχῇ Λόγος,
ἐσταυρώθη δι’ ἡμᾶς, καὶ ἑκὼν ἐτάφη,
καὶ ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, τοῦ σῶσαι τὰ σύμπαντα.
Αὐτὸν προσκυνήσωμεν».
(Ἦχος γ΄, Στιχηρὰ Ἀναστάσιμα Ὄρθρου τῆς Κυριακῆς)
Ὁ Ἀναστάσιμος Ὀκτώηχος ἀποτελεῖ καί ἕνα πολύτιμο προσωπικό προσευχητάριο. Προσφέρει ἀνεκτίμητο ὑλικό δογματικῶν ἀληθειῶν μέ σπάνια αἰσθητική ποιότητα. Ἀξίζει νά γίνει μόνιμος σύντροφος τῶν Ὀρθοδόξων πιστῶν στήν λατρευτική καί πνευματική τους ζωή.
Τίρανα, Μάρτιος 2018
† Ἀναστάσιος
Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου καί πάσης Ἀλβανίας
