Στις 12 Απριλίου συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από ένα σημαντικό γεγονός για την Ορθόδοξη κοινότητα της χώρας μας – η απόδοση του Αυτοκέφαλού της από τον Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το γεγονός αυτό καθιστά την Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας ισότιμη εντός της οικογένειας των Ορθόδοξων Εκκλησιών.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος στη μελέτη «Η Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας από τις αποστολικές ημέρες μέχρι σήμερα», γράφει:
«…Στις 29 Ιουνίου του 1929, στο Δεύτερο Κληρικό-λαϊκό Συνέδριο που συνήλθε στην Κορυτσά, ψηφίστηκε το «Καταστατικό της Ορθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας». Το Οικουμενικό Πατριαρχείο αρνήθηκε να αποδεχτεί αυτές τις μη-κανονικές ενέργειες, αλλά έδειξε προθυμία να της αποδώσει αυτοδιαχείριση και, παράλληλα, τη χρήση της αλβανικής γλώσσας στη λατρεία, στο κήρυγμα και στην εκκλησιαστική εκπαίδευση.
Εξαιτίας των πολιτικών εξελίξεων και των διαφόρων κινδύνων προερχόμενων από τη Δύση, το Πατριαρχείο αποδέχτηκε να επίσης να συζητήσει και το θέμα του Αυτοκέφαλου. Μάλλον, έστειλε για συζητήσεις με τις αλβανικές αρχές στην Αλβανίας τον έξοχο Μητροπολίτη της Τραπεζούντας, τον Χρύσανθο, που αργότερα έγινε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών. Ο Χρύσανθος απεφάνθη υπέρ της απόδοσης του Αυτοκέφαλου και συνέστησε την πορεία εν συνεχεία. Για την ομαλοποίηση των σχέσεων με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το Μάη του 1936 συνήλθε στην Κορυτσά το Κληρικό-λαϊκό Συνέδριο με τη συμμετοχή εκπροσώπων από τις 4 μητροπόλεις (εκκλησιαστικές περιοχές). Το Συνέδριο ζήτησε συγγνώμη από το Πατριαρχείο, έγιναν ζυμώσεις στην Αθήνα (13 Μαρτίου 1937) και μια επιτροπή που απαρτίζονταν από αλβανούς μετέβη στην Κωνσταντινούπολη για την τελική ρύθμιση της υπόθεσης.
Αυτή η παρατεταμένη εκκλησιαστική ανωμαλία δημιουργούσε δυσκολίες και δεν ήταν ευνοϊκή για την ανάπτυξη της εκκλησιαστικής πνευματικής ζωής των Ορθοδόξων της Αλβανίας. Ο κλήρος υπέφερε αρκετά λόγω των διαφόρων πιέσεων και των οικονομικών δυσκολιών. Ο λαός παρέμεινες διαιρεμένος επί μακρά χρονικού διαστήματος, εξαιτίας τους γεγονότος ότι οι διενέξεις είχαν έλαβαν περίπλοκες εθνικές διαστάσεις. Από την αναστάτωση επιχείρησαν να επωφεληθούν οι Ουνίτες και οι προτεσταντικές ομάδες. Η κανονική αναγνώριση του Αυτοκέφαλου εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριαρχείου, την εποχή του Πατριάρχη Βενιαμίν Ι, σηματοδοτεί μια νέα περίοδο για την Εκκλησία της Αλβανίας…».
Στις 12 Απριλίου 1937, παρουσία αντιπροσωπείας από την Αλβανία, ο Πατριάρχης Βενιαμίν και η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης υπογράφει τον Πατριαρχικό Τόμο αναγνώρισης του Αυτοκέφαλου της Ορθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας. Ο Τόμος παρεδόθη στον Σεβασμιότατο Χριστόφορο, ορίζοντάς Τον ως Αρχιεπίσκοπο της Ορθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας..
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο απέστειλε μήνυμα και στο Βασιλιά Ζώγκου και στον Πρωθυπουργό Κώτσιο Κότα.
Στις 24 Μαϊου 1937, ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόφορος, υπό την ιδιότητα του πρόεδρου της Ιεράς Συνόδου της Ορθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας, ανταπάντησε με ευχαριστήρια επιστολή στον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης Βενιαμίν.
Η Πρώτη Σύνοδος μετά τις κανονικές εκλογές στο Οικουμενικό Πατριαρχείο συγκροτήθηκε από: τον Αρχιεπίσκοπο Τιράνων, Δυρραχίου και Πάσης Αλβανίας, Χριστόφορο (Κίσι), τον Επίσκοπο της Κορυτσάς Ευλόγιο (Κουρίλα), τον Επίσκοπο Βερατίου, Αγαθάγγελο (Τσάμτσε) και τον Επίσκοπο Αργυροκάστρου, Παντελεήμων (Κοτόκο). Δύο μητροπόλεις έγιναν επισκοπές, ενώ η Τρίτη επισκοπή (του Αργυροκάστρου), δημιουργήθηκε από τις ενορίες της αρχαίας Μητρόπολης Δριυνουπολέως, που συμπεριλαμβάνονταν εντός της Αλβανίας.
Με την ευκαιρία της κήρυξης του Αυτοκέφαλου στον καθεδρικό ναό του «Ευαγγελισμού» των Τιράνων, τελέστηκε Πανηγυρική Θεία Λειτουργία, με τη συμμετοχή των ιεραρχών και των κληρικών της Ορθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας. Στην τελετή παρευρέθη και ο Βασιλιάς Ζώγκου. Ο Επίσκοπος του Αργυροκάστρου, Παντελεήμων Κοτόκος ανέγνωσε την περίληψη του Πατριαρχικού Τόμου για την απόδοση του Αυτοκέφαλου της Εκκλησίας μας.
αποφαίνεται
Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βενιαμίν
Μάξιμος Χαλκηδόνος, Πολύκαρπος Προύσας
Γερμανός Σάρδεως και Πισιδίας, Λέων Θεοδωρουπόλεως
Μελέτιος Χριστουπόλεως, Γερμανός Αίνου, Ιωακείμ Δίρκων
Θωμάς Πριγκηποννήσων, Γεννάδιος Ηλιούπολης
Κωνσταντίνος Ειρηνουπόλεως Δωρόθεος Λαοδικείας
